بازی درمانی
هدف از این بخش ایجاد یک محیط صمیمانه و راحت است تا به کودک کمک کند تا فشارهای احساسی خویش را تحت کنترل قرار دهد و در هنگام درمان از توانایی های خود در حل مشکلات بهره بگیرد.
بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی فراتر از بازی با اسباب بازیها است. بازی درمانی نوعی مشاوره یا روان درمانی است که از بازی برای ارزیابی، پیشگیری یا درمان چالش های روانی-اجتماعی استفاده می کند. اگرچه بازی درمانی را می توان در بزرگسالان استفاده کرد اما بیشتر در کودکان استفاده می شود.
از بیرون به نظر می رسد که بازی درمانی فقط در مورد سرگرمی با اسباب بازی ها باشد. با این حال تحقیقات نشان می دهد بازی درمانی در درمان انواع اختلالات رفتاری موثر است.
چرا بازی درمانی استفاده می شود؟
کودکان فاقد مهارت های شناختی و کلامی برای گفتگو در مورد مشکلات خود ناتوان هستند. به عنوان مثال غم و اندوه می تواند بسیار پیچیده باشد و کودک ممکن است در بیان افکار و احساسات خود دچار مشکل شود. بازی می تواند راهی عملی برای کودکان باشد تا بتوانند روی موضوعاتی که برای آنها ناراحت کننده است کار کنند. آنها می توانند صحنه ها را بازی کنند به مشکلات خاصی بپردازند یا شخصیت هایی خلق کنند که احساسات خود را به اشتراک بگذارند.
کودکان اغلب احساسات خود را با اسباب بازی و از طریق بازی بیان می کنند. کودکی که یکی از عزیزان خود را از دست داده است ممکن است از عروسک ها برای به تصویر کشیدن یک شخصیت غمگین که دلتنگ یک دوست است، استفاده کند. یا ممکن است کودکی که شاهد خشونت خانگی بوده است از یک خانه عروسک برای ترسیم کودکی که زیر تخت مخفی شده است استفاده کند زیرا بزرگسالان در حال دعوا هستند.
بسته به نوع بازی درمانی که استفاده می شود، درمانگر ممکن است در نقاط مختلف نمایش مداخله کند تا به حل یک مسئله کمک کند. بازی درمانی می تواند به کودکان کمک کند تا:
- مسئولیت رفتارهایشان را قبول کنند.
- همدلی و احترام را پرورش دهند.
- اعتماد به نفس را افزایش داده و بتوانند نسبت به توانایی های خود اطمینان بیشتری داشته باشند.
- احساسات را به روشی سالم شناسایی و بیان کنند.
- مهارتهای بین فردی را بهبود بخشد.
- مهارت های اجتماعی را بهبود بخشد.
- مهارت های حل مسئله را بهبود بخشد.
چه مشکلاتی به بازی درمانی نیاز دارند؟
بازی درمانی اغلب برای کمک به کودکان در پردازش رویدادهای استرس زای زندگی مانند مهاجرت، بستری شدن در بیمارستان، سوء استفاده جسمی و جنسی، خشونت خانگی و بلایای طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین می تواند برای درمان بیماری های روانی یا مشکلات رفتاری مورد استفاده قرار گیرد. در اینجا برخی از رایج ترین موضوعات مورد بحث در بازی درمانی به شرح ذیل می باشند:
- اختلال بیش فعالی و نقص توجه
- اختلال طیف اوتیسم
- پرخاشگری
- مدیریت خشم
- اختلال اضطرابی
- طلاق
- افسردگی
- غم و اندوه
- ناتوانی های جسمی و یادگیری
- مشکلات مربوط به مدرسه
- معضلات اجتماعی
- ضربه و بحران
ابزارها و رویکردهای مشترک بازی درمانی مرکز
بازی درمانگران مراکز ما، اتاق بازی درمانی اختصاصی دارند که مملو از تجهیزاتی است که به روند درمانی کمک می کند. برخی از اسباب بازی های رایج بازی درمانی عبارتند از:
۱. شخصیت های کارتونی
۲. عروسک های حیوانات
۳. لوازم هنری
۴. مکعب های رنگی و چوبی
۵. خانه عروسک با عروسک ها
۶. آشپزخانه و ظروف آن همراه با غذاها و میوه های پلایستیکی
۷. اسباب بازی های موسیقی
۸. دستبندهای رنگی، انگشتر و گردنبند
۹. میوه های پلاستیکی
۱۰. سینی شن و ماسه
۱۱. بازی های درمانی مانند بازی روی صفحه “صحبت کردن، احساس کردن و انجام دادن” یا بازی روی صفحه “توقف ، آرامش و فکر کن”
۱۲. ماشین های اسباب بازی
۱۳. رنگ انگشتی، خمیر بازی و اسلایم
۱۴. حباب ساز، سوت، ساز دهانی، فلوت، طبل و نی
۱۵. کاغذهای رنگی، مداد رنگی، مداد شمعی، پاستل و آبرنگ
رویکرد غیر مستقیم (غیر راهنما)
بازی درمانی به دو شکل اساسی وجود دارد: غیر مستقیم (کودک محور) و مستقیم. در بازی درمانی کودک محور به کودکان اسباب بازی و ابزارهای خلاقانه داده می شود و به آنها اجازه داده می شود که چطور وقت خود را بگذرانند. در مورد کارهایی که باید انجام دهند یا اینکه چگونه باید مشکلات خود را حل کنند هیچ راهنمایی یا دستورالعملی به آنها داده نمی شود. رویکرد غیر مستقیم نوعی درمان روان پویایی است. پیش فرض اصلی این است که وقتی کودکان اجازه چنین کاری را پیدا کنند راه حل هایی برای مشکلات خود پیدا می کنند.
کل جلسه معمولاً بدون ساختار است. درمانگر ممکن است کودک را بی سر و صدا مشاهده کند یا در مورد آنچه کودک انجام می دهد اظهارنظر کند. اگر کودک از او بخواهد این کار را انجام دهد، ممکن است درمانگر درگیر شود. اما در نهایت انتخاب به عهده کودک است.
رویکرد مستقیم (راهنما)
در برخی شرایط بازی درمانگر ممکن است از استراتژی های مستقیم استفاده کنند. هر جلسه ممکن است دارای موضوع یا هدفی خاص باشد که باید به آن پرداخته شود. ممکن است به کودکی گفته شود “امروز ما قصد داریم با عروسک ها بازی کنیم. این عروسک شما خواهد بود” یا ممکن است درمانگر یک بازی خاص را انتخاب کند. همچنین ممکن است درمانگر برای کارگردانی داستان درگیر بازی شود. به عنوان مثال اگر کودکی از عروسک برای نشان دادن اذیت و آزار کودک استفاده می کند، درمانگر ممکن است مداخله کند تا به عروسک در یافتن راه هایی برای ایستادن در برابر زورگویی یا یافتن کمک، کمک کند.
انواع بازی درمانی
علاوه بر رویکردهای اساسی، انواع مختلفی از بازی درمانی نیز وجود دارد. در اینجا برخی از رایج ترین انواع وجود دارد:
- فرزند درمانی: والدین در بازی مشارکت می کنند و درمانگر به والدین می آموزد که چگونه از طریق بازی با کودک تعامل کند. هدف از بین بردن شکاف ارتباطی بین کودک و والدین است.
- سینی درمانی با شن و ماسه: کودک می تواند با استفاده از اسباب بازی های کوچک مانند افراد و حیوانات، یک صحنه را در یک جعبه کوچک پر از شن و ماسه ایجاد کند. صحنه ایجاد شده به عنوان بازتاب زندگی خود کودک عمل می کند و فرصتی را برای حل تعارض، رفع موانع و به دست آوردن پذیرش خود فراهم می کند.
- کتاب درمانی: درمانگر و کودک ممکن است برای کشف مفاهیم یا مهارتهای خاص کتابهایی را با هم بخوانند.
- بازی خیالی: ممکن است به کودک اسباب بازی هایی داده شود که باعث ایجاد تخیلاتی مانند لباس برای پوشیدن، خانه عروسک ها، عروسک ها یا شخصیت های کارتونی شود. ممکن است مستقیم یا غیر مستقیم باشد.
- بازی درمانی شناختی رفتاری: درمانگر ممکن است از بازی برای کمک به کودک در یادگیری نحوه تفکر و رفتار متفاوت استفاده کند. ممکن است به یک عروسک مشاوره داده شود که چگونه فکر خود را تغییر دهد یا درمانگر از کودک بخواهد که یک عروسک را در مورد چگونگی کنار آمدن با یک موقعیت استرس زا راهنمایی کند.
مشارکت خانواده در بازی درمانی
خانواده ها معمولاً بخش مهمی از درمان کودک هستند. سطح مشارکت والدین توسط درمانگر تعیین می شود. بعضی اوقات والدین ممکن است با کودک در جلسات شرکت کنند. اگر هدف درمانی در مورد مسائل خانوادگی باشد، والدین ممکن است مستقیماً در بازی درمانی (مثلاً در مورد فرزندپروری) نقش داشته باشند. در شرایط دیگر کودک ممکن است به تنهایی در جلسات شرکت کند. درمانگر معمولاً در مورد اهداف و پیشرفتهای درمانی با والدین ارتباط برقرار می کند.
گروه درمانی
بازی درمانی ممکن است در تنظیمات گروهی انجام شود. به عنوان مثال آنها ممکن است با عروسک ها بازی کنند و بازی هایی انجام دهند که به آنها کمک می کند احساسات خود را تشخیص دهند یا به صورت گروهی درگیر پروژه های هنری شوند. مراکز ما گروه درمانی را ارائه می دهند. کودکان ممکن است در یک کار گروهی و با یک بازی درمانگر جهت بهبود مهارت های اجتماعی مانند نحوه به اشتراک گذاشتن، ابراز مهربانی و احترام شرکت کنند.
طول جلسه بازی درمانی در مرکز
طول جلسات بازی درمانی بسته به اهداف درمان و نیازها و توانایی های کودک متفاوت است. بیشتر جلسات حدود ۴۰ دقیقه طول می کشد. قرار ملاقات ها می تواند از هر ماه یک بار تا دو بار در هفته باشد. به طور متوسط ۲۰ جلسه بازی درمانی برای حل مشکلات لازم است، اما برخی از کودکان بسیار سریعتر بهبود می یابند در حالی که برخی دیگر ممکن است به جلسات درمانی بیشتری نیاز داشته باشند.
تحقیق در مورد بازی درمانی
آیا بازی درمانی جهت بهبود شرایط و مشکلات فرزندمان موثر است؟ این سوالی است که همیشه ذهن والدین را به خود مشغول کرده است. مطالعات نشان می دهند که بازی درمانی می تواند برای کودکان و خانواده های آنها بسیار موثر باشد. در اینجا فقط چند نمونه از مطالعات تحقیقاتی در مورد بازی درمانی وجود دارد؛
■ کاهش بیش فعالی در کودکان مبتلا به ADHD: مطالعه ای که در سال ۲۰۱۲ در ژورنال ADHD منتشر شد، نشان داد که کودکانی که مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی تشخیص داده شده بودند، پس از بازی درمانی شناختی رفتاری، کاهش قابل توجهی در بیش فعالی نشان دادند. کودکان پس از هشت جلسه گروه درمانی بهبودی را نشان دادند.
■ کاهش مشکلات رفتاری، مشکلات درونی کمتر، بهبود عملکرد تحصیلی: یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ بازی درمانی را بررسی کرد. به این نتیجه رسید که بازی درمانی اثرات درمانی قابل توجهی را برای انواع مشکلات از جمله مسائل رفتاری، افسردگی و اضطراب فراهم می کند. کودکان به طور متوسط در ۱۲ قرار ملاقات درمانی شرکت می کردند.
■ کاهش پرخاشگری: یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ تأثیر بازی درمانی را بر روی کودکان دارای نگرانی رفتاری بررسی کرد. کودکان بین ۶ تا ۹ سال داشتند و آنها ۲۰ جلسه درمان (دو جلسه ۳۰ دقیقه ای در روز به مدت ۱۰ روز) دریافت کردند. بر اساس پاسخ های مراقبین به لیست رفتار کودک، مشکلات رفتاری کودکان از جمله پرخاشگری و قانون شکنی کاهش یافتند.
بهبود روابط والدین و فرزندان در خانواده های فرزندخواندگی: یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ نشان داد که بازی درمانی فرزندان در کمک به پیوند خانواده های فرزندخوانده موثر است. بعد از هفت جلسه به مدت ۳۰ دقیقه رفتارهای همدلی والدین افزایش یافت، استرس روابط والدین و کودک کاهش یافت و مشکلات رفتاری فرزندان پسرخوانده بهبود یافت.
پیدا کردن مرکز تخصصی بازی درمانی
در مراکز ما (کلینیک پایا و کلینیک غرب تهران) متخصص بازی درمانی دارای مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری می باشد، آموزش های تخصصی در زمینه بازی درمانی را پشت سر گذاشته اند و دارای تجربه کافی جهت کار با کودکان هستند. اگر فکر می کنید کودک شما ممکن است از بازی درمانی بهره مند شود با دکتر متخصص کاردرمانی صحبت کنید. متخصص کاردرمانی می تواند نیازهای کودک شما را ارزیابی کرده و شما را به یک متخصص بازی درمانی واجد شرایط ارجاع دهد.
مقاله های مرتبط با بازی درمانی
بهترین مرکز بازی درمانی کودکان
بازی درمانی در کودکان بیش فعال
ایده ها و فعالیت هایی برای آب بازی
آیا بازی های ویدئویی باعث بیش فعالی می شوند؟
فعالیت های غذایی سالم برای کودکان