تفاوت بین ناتوانی ذهنی و ناتوانی یادگیری به خوبی در علم و روانشناسی تعریف شده است. با این حال مردم اغلب ناتوانی ذهنی را با ناتوانی یادگیری اشتباه می گیرند. در ادامه مطلب به بررسی تفاوت بین ناتوانی ذهنی و ناتوانی یادگیری می پردازیم.
-ناتوانی ذهنی: یک اختلال عصبی رشدی است که بر عملکردهای اجتماعی، تحصیلی، ارتباطی و زندگی روزمره فرد تأثیر می گذارد. تا چند سالی ناتوانی ذهنی را به اشتباه عقب ماندگی ذهنی می نامیدند. با این حال با پیشرفت در طبقه‌بندی اختلالات، اصطلاح «ناتوانی ذهنی» ابداع شد و اکنون برای افرادی که سطح هوشی زیر متوسط دارند استفاده می‌شود.
-ناتوانی یادگیری: وضعیتی است که بر حوزه های مختلف یادگیری تأثیر می گذارد و در پیشرفت تحصیلی فرد اختلال ایجاد می کند. این شامل خواندن، نوشتن، درک و سازماندهی زبان و ریاضیات است. ناتوانی‌های یادگیری قبلاً اشتباهات فکری محسوب می‌شدند. اما با افزایش پیشرفت های پزشکی و روانی-اجتماعی، ثابت شده است که فقط سطح I.Q پایین برای نشان دادن ناتوانی یادگیری کافی نیست.
این گفته را می‌توان با بیان اینکه شخصیت‌های مشهور جهان مانند آلبرت انیشتین و والت دیزنی در کودکی قربانی اختلال یادگیری بودند، توجیه کرد. با این حال دستاوردهای آینده آنها برای همه شناخته شده است و نشان می دهد که آنها از نظر فکری بالاتر از حد متوسط بودند. یکی از دلایلی که این دو شرایط را مشابه می کند، تأثیر ژنتیکی است. دهه‌های اخیر پیشرفت چشمگیری در تعیین نقش ژن‌ها در ایجاد ناتوانی‌های ذهنی، ناتوانی‌های رشدی و ناتوانی‌های یادگیری در کودکان داشته است. مطالعات گسترده خانواده با شواهدی از ناتوانی های تحت تأثیر ژنتیک (یادگیری، فکری و رشدی) بدست آمده است. مطالعات انجام شده در ایالات متحده توسط آژانس تحقیقات و کیفیت مراقبت های بهداشتی (AHRQ) فراوانی بالینی کاربرد ژن در ایجاد ناتوانی ها را نشان داد.
چه چیزی ناتوانی ذهنی را از ناتوانی یادگیری متمایز می کند؟
عوامل زیادی وجود دارد که ناتوانی یادگیری و ناتوانی ذهنی را از همدیگر متمایز می کنند. در زیر به برخی از آنها پرداخته شده است:
۱. زمینه های اختلال عملکرد
فردی که بهره هوشی زیر ۷۰ داشته باشد به عنوان معلول ذهنی برچسب گذاری می شود. بهره هوشی کمتر از میانگین معمولاً بر تمام حوزه های اصلی عملکرد از جمله موارد ذیل تأثیر می گذارد:
-ارتباط
-کمک به خود
-دستاوردهای تحصیلی
-مهارت های حسی و حرکتی
-حافظه
-استدلال و تصمیم گیری
ناتوانی یادگیری محدود به مشکلات در زمینه های مربوط به مهارت های یادگیری مانند:
-خواندن
-نوشتن
-درک
-پردازش بصری
بهره هوشی یک فرد با ناتوانی یادگیری ممکن است متوسط (یا گاهی اوقات بالاتر از حد متوسط) باشد و در مهارت های ارتباطی یا خود کمکی مشکلی نشان ندهد.
۲. ویژگی های معمولی
ناتوانی ذهنی زودتر از ناتوانی یادگیری قابل تشخیص است. DSM5 سه معیار متمایز برای ناتوانی ذهنی تعیین کرده است:
۱. نقص در عملکردهای فکری: استدلال، حل مسئله، گوش دادن، تفکر انتزاعی، یادگیری تحصیلی و اجتماعی.
۲. نقص در عملکرد انطباقی: مشکل در سازگاری با محیط و استانداردهای رشدی نامناسب با سن و فرهنگ.
-شروع ۱ و ۲ در کودکی یا نوجوانی
- ضعیف خواندن، نوشتن، درک و مهارت های ریاضی
- روان خواندن، نوشتن، رمزگشایی ضعیف
- ناتوانی در تنظیم، تکمیل و سازماندهی اطلاعات مکتوب
- دستخط و املای ضعیف
- مشکل در حفظ و نگهداری اطلاعات
- مهارت های ریاضی ضعیف
۳. طبقه بندی ناتوانی ذهنی و ناتوانی یادگیری
بر اساس بهره هوشی، ناتوانی ذهنی به زیرگروه های زیر طبقه بندی می شود. شدت ناتوانی با کاهش بهره هوشی افزایش می یابد.
- ناتوانی ذهنی خفیف ۵۰–۷۰
- ناتوانی ذهنی متوسط ۳۵–۴۹
- ناتوانی ذهنی شدید ۲۰–۳۴
- ناتوانی ذهنی عمیق کمتر از ۲۰
از سوی دیگر ناتوانی یادگیری بر اساس ناحیه دشواری طبقه بندی می شود. زیرشاخه های ناتوانی یادگیری عبارتند از:
- نارساخوانی: که با مشکل در خواندن و توانایی های پردازش مبتنی بر زبان مشخص می شود.
- اختلال دیکته نویسی: با مشکل در مهارت های نوشتاری از جمله دست خط ضعیف و مهارت های حرکتی ضعیف مشخص می شود.
- اختلال ریاضی: با مشکل در درک و حل مسائل ریاضی مشخص می شود.
- سایر ناتوانی‌های یادگیری خاص: شامل اختلال پردازش شنیداری، اختلال پردازش زبان، ناتوانی یادگیری غیرکلامی می باشد.
۴. تاثیر ناتوانی ذهنی بر عملکرد طبیعی
وقتی صحبت از عملکردهای زندگی روزمره می شود، بین ناتوانی ذهنی و ناتوانی یادگیری تفاوت زیادی وجود دارد. برای یک معلول ذهنی انجام وظایف عادی مانند سایر افراد هم سن بسیار دشوار است. کارهای روزمره مانند مراقبت از خود، ارتباطات، روابط بین فردی، دوست یابی و دستاوردهای تحصیلی ناکارآمد می شوند. البته درجه اختلال عملکرد متفاوت است. یک فرد دارای معلولیت خفیف نسبت به یک معلول ذهنی شدید یا عمیق در عملکردهای عادی خود با مشکل کمتری روبرو خواهد شد. برخی از افراد حتی در طول زندگی خود به مراقبت های بیرونی مستمر نیاز دارند. تأثیر ناتوانی یادگیری بر عملکردهای زندگی روزمره نسبتاً کمتر است. به همین دلیل است که تشخیص زودهنگام ناتوانی یادگیری نادر است.
۵. درمان توانبخشی ناتوانی ذهنی
آموزش های ویژه و روش های درمانی برای درمان معلولان ذهنی و یادگیری متفاوت است. همانطور که قبلاً بحث شد، افراد کم توان ذهنی در مهارت های اساسی زندگی مانند ارتباط، کمک به خود یا موفقیت های تحصیلی اختلالاتی دارند. روش های درمانی ناتوانی ذهنی شامل:
-کار درمانی
-مداخلات ارتباطی
-رفتار درمانی
-دارو درمانی
در اینجا ذکر این نکته ضروری است که راهبردهای درمانی با توجه به شدت ناتوانی متفاوت است. یک معلول ذهنی خفیف به طور ایده آل می تواند مسئولیت های پزشکی و مالی خود را بر عهده بگیرد. درمان های کاردرمانی و رفتار درمانی که آنها تحت آن قرار می گیرند با افراد شدید یا دارای معلولیت عمیق متفاوت است. همانطور که می دانیم ناتوانی در یادگیری در برخی زمینه های خاص مانند خواندن، نوشتن، ریاضیات، املا و غیره ظاهر می شود. به جز این موارد، سایر بخش های عملکردی فرد ممکن است دست نخورده باشند. بنابراین درمان ناتوانی یادگیری تنها بر بهبود ناحیه خاص متمرکز است و ممکن است نیازی به درمان کلی برای برقراری ارتباط یا مهارت های زندگی نباشد. تکنیک های آموزش ویژه عبارتند از:
۱. درمان اختلال نارساخوانی
-تکنیک‌های آموزشی ویژه که تجربیات و بازخوردهای حسی چندگانه را ارائه می‌کند.
-اصلاحات کلاس درس با توجه به نیازهای فردی کودکان انجام می شود.
-استفاده از روش‌های فن‌آوری مانند گوش دادن به کتاب‌ها روی نوار یا استفاده از نرم‌افزارهای کنترل املای کامپیوتری
۲. درمان اختلال دیکته نویسی
-ابزارهای ویژه مانند امتحانات شفاهی به جای آزمون کتبی
-استفاده از حالت سمعی و بصری تدریس
۳. درمان اختلال ریاضی
-تکنیک های بصری برای یادگیری
-استفاده از حافظه های کمکی و کامپیوتر برای حل مسائل
مقاله های مرتبط
گفتاردرمانی در بیش فعالی کودکان
اختلال خواندن یا روخوانی چیست؟
اختلال دیکته نویسی یا املاء چیست؟
چگونه غلبه طرفی در کودکان رشد می کند؟
تاثیر مشکلات گفتاری کودکان در نارساخوانی
چگونه به کودکان مبتلا به اوتیسم آموزش دهیم؟
بهترین دکتر متخصص اختلال یادگیری کودکان
توجه و تمرکز در کودکان و مشکلات مربوط به آن