سکته مغزی چیست؟

 

سکته مغزی یک اختلال ناگهانی در عملکرد مغز است که به دلیل قطع یا کاهش جریان خون در بخشی از مغز رخ می‌دهد. این وضعیت معمولاً به علت انسداد یا پارگی رگ‌های خونی مغزی ایجاد می‌شود. سلول‌های مغز برای ادامه فعالیت خود به اکسیژن و مواد غذایی نیاز دارند و در صورت نرسیدن خون کافی، به سرعت دچار آسیب می‌شوند.

در نتیجه، فردی که دچار سکته مغزی می‌شود ممکن است با مشکلاتی در حرکت یک طرف بدن، برقراری ارتباط، گفتار، تعادل و هماهنگی حرکتی مواجه گردد. اهمیت شناخت این بیماری در این است که تشخیص و درمان به‌موقع سکته مغزی می‌تواند از بسیاری از عوارض جدی جلوگیری کند.

در کلینیک تخصصی کاردرمانی و گفتاردرمانی سکته مغزی در تهران، هدف اصلی کمک به بیماران برای بازگشت هرچه سریع‌تر به زندگی عادی و رسیدن به حداکثر استقلال در کوتاه‌ترین زمان ممکن است.

 

تشخیص سکته مغزی

سکته مغزی یک شرایط اورژانسی است و نیاز به اقدام فوری دارد. اگر فردی علائمی مشکوک به سکته نشان دهد، باید بلافاصله به مراکز درمانی منتقل شود تا از آسیب جدی به سلول‌های مغز جلوگیری گردد.

علائم سکته مغزی

نشانه‌های سکته مغزی معمولاً به‌طور ناگهانی ظاهر می‌شوند و بسته به ناحیه مغز که تحت تأثیر قرار گرفته، شدت و نوع آن متفاوت است. مهم‌ترین علائم عبارت‌اند از:

• بی‌حسی یا ضعف ناگهانی در صورت، بازو یا پا (معمولاً در یک سمت بدن)

• مشکل در صحبت کردن، کندی یا نامفهوم شدن گفتار

• دشواری در درک جملات و گفتار دیگران

• اختلال در بینایی (تاری یا از دست دادن دید در یک یا هر دو چشم)

• سرگیجه، مشکل در راه رفتن، از دست دادن تعادل یا هماهنگی

• بروز سردرد شدید و ناگهانی بدون دلیل مشخص

روش‌های تشخیص سکته مغزی

پزشکان برای تشخیص دقیق سکته مغزی از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

• سی‌تی‌اسکن (CT scan) و ام‌آر‌آی (MRI): این تصویربرداری‌ها نوع سکته (ایسکمیک یا هموراژیک) و ناحیه درگیر مغز را مشخص می‌کنند.

• آزمایش FAST: در این تست ساده، صورت (Face)، بازو (Arm) و گفتار (Speech) بررسی می‌شود و در صورت وجود اختلال، زمان (Time) برای اقدام فوری اهمیت حیاتی دارد.

تشخیص نهایی سکته مغزی همیشه باید توسط پزشک متخصص یا فوق‌تخصص مغز و اعصاب و پس از بررسی نتایج آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها انجام شود.

چه چیزی باعث سکته مغزی می‌شود؟

علت سکته مغزی به طور کلی در دو دسته اصلی قرار می‌گیرد: سکته مغزی ایسکمیک (به دلیل لخته خون) و سکته مغزی هموراژیک (به دلیل خونریزی مغزی). شناخت هر یک از این انواع کمک می‌کند تا درمان و مراقبت سریع‌تر و مؤثرتر انجام شود.

۱. سکته مغزی ایسکمیک (به دلیل لخته خون)

شایع‌ترین نوع سکته مغزی، سکته ایسکمیک است که حدود ۸۷ درصد از کل موارد را شامل می‌شود. این نوع زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خون جریان خون در رگ‌های مغز را مسدود کند.

• سکته ترومبوتیک: تقریباً نیمی از سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهد. در این حالت لخته خون مستقیماً در شریان‌های آسیب‌دیده مغز شکل می‌گیرد.

• سکته آمبولیک: در این نوع، لخته خون در نقطه‌ای خارج از مغز (معمولاً قلب) تشکیل شده و سپس به سمت مغز حرکت می‌کند تا یکی از شریان‌های مغزی را مسدود کند. این وضعیت به سرعت موجب آسیب‌های شدید عصبی می‌شود.

۲. سکته مغزی هموراژیک (به دلیل خونریزی مغزی)

این نوع سکته زمانی رخ می‌دهد که رگ خونی در مغز دچار ضعف و پارگی شود و خون در بافت مغز جریان پیدا کند. مهم‌ترین عوامل ایجاد سکته هموراژیک، فشار خون بالا، آنوریسم و ناهنجاری‌های شریانی-وریدی (AVM) هستند.
دو نوع اصلی آن عبارتند از:

• خونریزی داخل مغزی: شایع‌ترین نوع سکته هموراژیک که در اثر ترکیدن شریان مغزی و پر شدن بافت اطراف با خون ایجاد می‌شود.

• خونریزی زیر عنکبوتیه: خونریزی در ناحیه بین مغز و لایه‌های محافظ آن که علائم شدیدی مانند سردرد ناگهانی ایجاد می‌کند.

۳. حمله ایسکمیک گذرا (TIA یا مینی سکته)

حمله ایسکمیک گذرا نوع خفیف‌تری از سکته است که به دلیل انسداد موقت جریان خون رخ می‌دهد. علائم آن بین ۵ دقیقه تا ۲۴ ساعت طول می‌کشد و سپس برطرف می‌شود.

• TIA یک هشدار جدی است زیرا بیش از یک‌سوم افراد مبتلا، در صورت عدم درمان، طی یک سال دچار سکته مغزی اصلی خواهند شد.

• حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از بیماران نیز ظرف سه ماه پس از TIA دچار سکته مغزی جدی می‌شوند.
  به همین دلیل، حمله ایسکمیک گذرا نیز یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.

۴. سکته مغزی کریپتوژنیک

در برخی موارد با وجود انجام آزمایش‌ها علت اصلی سکته مشخص نمی‌شود. این نوع سکته با عنوان سکته کریپتوژنیک شناخته می‌شود.

۵. سکته مغزی ساقه مغزی

اگر سکته در ساقه مغز رخ دهد، می‌تواند هر دو طرف بدن را درگیر کند. در موارد شدید، فرد دچار وضعیت «قفل‌شدگی» می‌شود؛ به این معنا که بیمار هوشیار است اما قادر به حرکت یا صحبت کردن از گردن به پایین نیست.

چه کسی در معرض سکته مغزی است؟

سکته مغزی می‌تواند هر فردی را تحت تأثیر قرار دهد، اما برخی افراد به دلیل وجود عوامل خاص، بیشتر در معرض خطر هستند. شناخت عوامل خطر سکته مغزی به شما کمک می‌کند تا با تغییر سبک زندگی و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای از بروز آن پیشگیری کنید.

عوامل اصلی خطر سکته مغزی

• فشار خون بالا: مهم‌ترین عامل خطر برای سکته مغزی است. فشار خون کنترل‌نشده احتمال پارگی یا انسداد رگ‌های مغزی را افزایش می‌دهد.

• دیابت: قند خون بالا به مرور زمان به عروق خونی آسیب می‌زند و احتمال سکته را افزایش می‌دهد.

• بیماری‌های قلبی: به‌ویژه فیبریلاسیون دهلیزی و سایر اختلالات قلبی می‌توانند موجب تشکیل لخته و حرکت آن به سمت مغز شوند.

• سیگار کشیدن: مصرف دخانیات به رگ‌های خونی آسیب می‌زند و فشار خون را بالا می‌برد.

• سابقه خانوادگی یا شخصی سکته مغزی یا TIA: داشتن چنین پیشینه‌ای، خطر سکته مغزی را بیشتر می‌کند.

• افزایش سن: با بالا رفتن سن، احتمال سکته مغزی به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.

• نژاد و قومیت: برخی گروه‌ها مانند آفریقایی‌آمریکایی‌ها بیش از دیگران در معرض این بیماری قرار دارند.

سایر عوامل مؤثر بر سکته مغزی

علاوه بر موارد ذکرشده، سبک زندگی و عادات ناسالم نیز خطر سکته مغزی را بالا می‌برد. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

1. مصرف زیاد الکل یا مواد مخدر

2. نداشتن فعالیت بدنی کافی

3. کلسترول بالا

4. رژیم غذایی ناسالم (پرچرب و پرنمک)

5. اضافه‌وزن و چاقی

علائم سکته مغزی چیست؟

علائم و اثرات سکته مغزی بستگی به ناحیه‌ای از مغز دارد که تحت تأثیر قرار گرفته است. شدت این علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از رایج‌ترین نشانه‌ها و عوارض طولانی‌مدت سکته مغزی عبارت‌اند از:

• ضعف یا فلج شدن یک طرف بدن و کاهش توانایی حرکت ارادی

• اختلال در راه رفتن، حرکت یا هماهنگی

• تعادل ضعیف و افزایش احتمال زمین خوردن

• از دست دادن حس در یک سمت بدن

• مشکلات گفتاری و زبانی (لکنت زبان، نامفهوم بودن گفتار یا دشواری در درک جملات)

• ضعف عضلات صورت

• مشکلات بلع که می‌تواند خوردن و نوشیدن را دشوار کند

• اختلالات شناختی شامل کاهش تمرکز، حافظه و قدرت تصمیم‌گیری

• تغییرات رفتاری و نوسانات خلقی

• مشکلات مربوط به کنترل مثانه یا روده (بی‌اختیاری)

• احساس خستگی شدید و مداوم

• کاهش استقلال فردی در انجام کارهای روزمره

درمان و بازتوانی پس از سکته مغزی

همه بیماران تمام این علائم را تجربه نمی‌کنند، اما بیشتر آن‌ها نیاز به درمان و توانبخشی دارند. خوشبختانه، با بهره‌گیری از روش‌های تخصصی درمان توانبخشی سکته مغزی مانند کاردرمانی، فیزیوتراپی و گفتاردرمانی می‌توان بسیاری از این مشکلات را کاهش داد. مغز انسان دارای توانایی بالایی برای سازگاری و بازسازی عملکردهای از دست‌رفته است و درمان‌های مناسب می‌توانند به بازگشت استقلال و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کنند.

گفتاردرمانی برای سکته مغزی

یکی از شایع‌ترین عوارض سکته مغزی، مشکلات گفتاری، زبانی و بلع است. در چنین شرایطی، گفتاردرمانی سکته مغزی نقش حیاتی در روند توانبخشی بیمار ایفا می‌کند.

آسیب‌شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) با ارزیابی دقیق توانایی‌های فرد، به تشخیص و درمان اختلالات گفتار، زبان، صدا، بلع و مهارت‌های ارتباطی می‌پردازد. هدف اصلی این درمان‌ها، کمک به بیمار برای بازیابی بیشترین سطح توانایی در برقراری ارتباط و بهبود کیفیت زندگی است.

فواید گفتاردرمانی پس از سکته مغزی

• کمک به بازیابی توانایی گفتار و زبان

• بهبود بلع و کاهش مشکلات تغذیه‌ای

• تقویت مهارت‌های شناختی مرتبط با ارتباط

• آموزش راهکارهای جبرانی برای افرادی که آسیب شدیدتری دارند

تمرینات رایج در گفتاردرمانی سکته مغزی

گفتاردرمانگران با توجه به شرایط هر بیمار، تمرینات تخصصی را طراحی می‌کنند. برخی از مهم‌ترین تمرین‌ها عبارت‌اند از:

• ماساژ صورت و دهان برای بهبود حرکات عضلات گفتاری

• تمرینات تنفسی برای کنترل جریان هوا و افزایش قدرت صدا

• تمرین حرکات زبان و دهان جهت تقویت عضلات گفتاری و بلع

• تمرینات بلع برای کاهش خطر خفگی یا سرفه هنگام خوردن

• تمرین تولید صداها برای وضوح بیشتر گفتار

• نام‌گذاری تصاویر و اشیاء جهت تقویت حافظه کلامی و واژه‌یابی

• تمرین ساخت جملات برای بازسازی مهارت‌های زبانی و روانی گفتار

گفتاردرمانی برای بیماران سکته مغزی، فرآیندی تدریجی اما بسیار مؤثر است که می‌تواند استقلال فردی و اعتمادبه‌نفس بیمار را بازگرداند.

کاردرمانی برای سکته مغزی

افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند، با مشکلاتی در حرکت، تعادل و انجام فعالیت‌های روزمره مواجه می‌شوند. در این شرایط، بهره‌گیری از کاردرمانی در سکته مغزی نقش بسیار مهمی در بازگشت توانایی‌ها و استقلال فرد دارد.

در کلینیک تخصصی توانبخشی سکته مغزی پایا و شعبه غرب تهران، تیمی از فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمانگران و گفتاردرمانگران متخصص در نورولوژی با بیش از ۱۵ سال تجربه، با ارزیابی دقیق شرایط هر بیمار، برنامه درمانی شخصی‌سازی شده ارائه می‌دهند. درمان‌ها در اسرع وقت آغاز می‌شود تا پیشرفت طولانی‌مدت و بهبود کیفیت زندگی بیمار تضمین شود.

اهداف کاردرمانی و فیزیوتراپی پس از سکته مغزی

• بهبود کنترل حرکت بازوها، پاها و تنه

• جلوگیری از کوتاه شدن و سفتی عضلات

• تقویت قدرت عضلات و افزایش استقامت

• بهبود تعادل، پوسچر و ایمنی در حرکت

• ترویج انجام فعالیت‌های روزمره و افزایش استقلال

• کاهش درد و اسپاسم عضلات

تمرینات و روش‌های تخصصی

کاردرمانگران و فیزیوتراپیست‌ها با استفاده از برنامه‌های تمرینی عملکردی، بیماران را در موارد زیر هدایت می‌کنند:

• تمرینات تقویت عضلات و کشش برای کاهش ضعف و سفتی

• تمرینات تکراری برای بهبود عملکرد عضلات سمت آسیب دیده

• تصحیح پوزیشن و آموزش تعادل و هماهنگی

• آموزش نقل و انتقالات در خانه و خارج از آن

• استفاده از ارتزها و وسایل کمکی برای راه رفتن و پیشگیری از آسیب

• درمان هیدروتراپی (آب درمانی) و تحریک الکتریکی کاربردی (FES)

این برنامه‌ها به بیماران کمک می‌کند تا استقلال خود را بازیابند و کیفیت زندگی بهتری داشته باشند. مرکز تخصصی درمان سکته مغزی با دو شعبه در پاسداران و سعادت‌آباد، با کادری مجرب و نزدیک به دو دهه تجربه، به‌عنوان یکی از بهترین مراکز توانبخشی سکته مغزی در تهران آماده ارائه خدمات تخصصی به بیماران است.