خیلی از والدین با این سؤال مواجه می‌شوند: «آیا فرزندم بیش فعال است یا فقط بازیگوش و پرانرژی است؟»
بیش‌فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی در کودکان است که اگر زود تشخیص داده شود، می‌توان با روش‌های مناسب آن را مدیریت و درمان کرد. در این مقاله، به بررسی علائم بیش فعالی (ADHD)، تفاوت آن با شیطنت معمولی، و راه‌های تشخیص تخصصی می‌پردازیم.
بیش فعالی چیست؟
بیش‌فعالی یا اختلال نقص توجهی و بیش فعالی (ADHD)، یک اختلال عصبی-رشدی است که باعث می‌شود کودک:
- تمرکز کافی نداشته باشد
- بسیار پرتحرک باشد
- نتواند هیجانات خود را به خوبی کنترل کند
این اختلال در صورت عدم درمان می‌تواند بر یادگیری، رفتار اجتماعی، روابط خانوادگی و عزت‌نفس کودک تأثیر منفی بگذارد.
علائم شایع بیش فعالی در کودکان
هر کودکی ممکن است گاهی شلوغ یا بی‌قرار باشد. اما در کودکان بیش فعال، این رفتارها شدیدتر، دائمی‌تر و در محیط‌های مختلف (خانه، مدرسه، مهمانی) دیده می‌شود. برخی از علائم بیش فعالی در کودکان عبارت‌اند از:
🔹 بی‌توجهی:
- فراموش‌کردن وسایل مدرسه یا تکالیف
- حواس‌پرتی سریع با صدا یا اتفاقات محیط
- ناتوانی در دنبال‌کردن دستورالعمل‌ها
🔹 پرتحرکی (هیپراکتیویتی):
- نشتن با بی‌قراری روی صندلی
- راه رفتن یا دویدن بی‌دلیل در مکان‌های غیرمناسب
- مدام صحبت کردن و قطع کردن حرف دیگران
🔹 تکانشگری:
- پاسخ دادن قبل از کامل شنیدن سؤال
- قطع کردن بازی یا مکالمه دیگران
- بی‌صبری شدید برای رسیدن به نوبت
تفاوت بیش فعالی با شیطنت معمولی چیست؟
یکی از چالش‌های اصلی خانواده‌ها، تمایز بین بیش فعالی و بازیگوشی طبیعی کودک است. کودکان پرانرژی ممکن است برخی از این نشانه‌ها را داشته باشند، اما در بیش‌فعالی:
- رفتارها شدیدتر و پایدارتر هستند.
- بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک تأثیر منفی می‌گذارند.
- کودک نمی‌تواند خودش را کنترل کند، حتی وقتی پیامدهای رفتار خود را می‌داند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تمایز بین بیش فعالی و بازیگوشی به مقاله “تفاوت کودک شیطون با بیش فعال” مراجعه نمایید.
چه زمانی باید نگران باشیم؟
اگر بیشتر رفتارهای بالا را در کودک خود مشاهده می‌کنید و این رفتارها:
- حداقل ۶ ماه ادامه داشته‌اند،
- در بیش از یک محیط (مثلاً هم در خانه، هم در مدرسه) دیده می‌شوند،
- باعث اختلال در عملکرد تحصیلی یا روابط اجتماعی کودک شده‌اند،
بهتر است ارزیابی تخصصی با تست های تشخیص بیش فعالی انجام شود.
تشخیص بیش فعالی چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص دقیق بیش‌فعالی فقط با مشاهده ظاهری ممکن نیست. برای ارزیابی صحیح، از مصاحبه بالینی، پرسش‌نامه‌های استاندارد، مشاهده رفتاری و گاهی آزمون‌های توجه و تمرکز استفاده می‌شود.
در مرکز تخصصی دکتر احسان حسینی سیانکی، ارزیابی بیش‌فعالی توسط تیمی از کاردرمانگران، روانشناسان کودک و گفتاردرمانگران با تجربه انجام می‌شود. این مرکز با دو شعبه در شرق و غرب تهران، به‌عنوان یکی از مراکز معتبر در زمینه تشخیص و درمان بیش‌فعالی شناخته شده است.
آیا بیش فعالی درمان دارد؟
بله، خوشبختانه بیش‌فعالی قابل درمان و مدیریت است. روش‌های درمان شامل:
🔹 کاردرمانی ذهنی:
برای بهبود توجه، تمرکز، حافظه کاری و کنترل تکانه‌ها. در مرکز دکتر حسینی سیانکی، برنامه‌های اختصاصی کاردرمانی ذهنی بر اساس نیاز هر کودک طراحی می‌شود. البته این مرکز مجهز به بخش های پیشرفته ای مانند اتاق تاریک، اتاق سنسوری روم، درمان توانبخشی شناختی با کامپیوتر و اتاق شنیداری می باشد.
🔹 رفتار درمانی:
آموزش مهارت‌های کنترل هیجان، صبوری و تبعیت از قوانین در قالب بازی، نمایش و تمرین‌های مشارکتی.
🔹 مشاوره والدین:
آموزش راهکارهای درست برای مدیریت رفتار کودک در خانه، کاهش تنش و برقراری ارتباط مؤثرتر.
🔹 مداخلات آموزشی:
حمایت تحصیلی برای کودکانی که در یادگیری دچار مشکل شده‌اند.
در موارد خاص، روانپزشک کودک ممکن است استفاده از داروهای محرک را پیشنهاد دهد؛ البته فقط با تشخیص و نظارت دقیق.
چرا تشخیص زودهنگام مهم است؟
هرچه زودتر بیش‌فعالی تشخیص داده شود، مداخله مؤثرتر خواهد بود و از آسیب‌های بعدی مثل:
- افت تحصیلی
- اضطراب و افسردگی
- طرد اجتماعی
جلوگیری می‌شود.
جمع‌بندی
اگر فکر می‌کنید فرزندتان نشانه‌هایی از بیش‌فعالی دارد، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید. فراموش نکنید که هر کودک منحصر به‌فرد است و رفتارهایش باید در بستر رشدی خودش بررسی شود. مرکز دکتر احسان حسینی سیانکی با تیمی متخصص، فضای کودک‌محور، و ارزیابی‌های دقیق، آماده کمک به شما و فرزندتان است تا بتوانید با اطمینان مسیر رشد و درمان را طی کنید.
