در کنار مصرف داروهایی که برای کنترل و کاهش علائم بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) تجویز می‌شوند، درمان توانبخشی در ام اس نقشی کلیدی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. این روش‌ها به‌ویژه پس از دوره‌های عود بیماری اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند و می‌توانند از پیشرفت ناتوانی‌ها جلوگیری کنند. بسته به شدت علائم، برخی بیماران تنها به صورت دوره‌ای به توانبخشی نیاز دارند، در حالی‌که گروهی دیگر باید به شکل منظم از این درمان‌ها بهره‌مند شوند تا توان حرکتی، گفتاری و شناختی خود را حفظ کنند.
کاردرمانی، گفتاردرمانی، شناخت‌درمانی و فیزیوتراپی از جمله رایج‌ترین رویکردهای توانبخشی هستند که با هدف تقویت استقلال فردی و بهبود عملکرد در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های درمان توانبخشی برای بیماران مبتلا به ام اس می‌پردازیم.
کاردرمانی در ام اس
در روند درمان توانبخشی در ام اس، کاردرمانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌ها شناخته می‌شود که طیف گسترده‌ای از مشکلات بیماران را پوشش می‌دهد. هدف اصلی این درمان، افزایش استقلال فردی، کاهش محدودیت‌ها و بهبود کیفیت زندگی است.
-
مشکلات حرکتی و عضلانی: اختلال در راه رفتن از شایع‌ترین علائم ام اس است. کاردرمانگر با تمرین‌های تخصصی به بیماران کمک می‌کند درد، اسپاستیسیته (سفتی عضلات) و ضعف عضلانی کاهش یابد و در عین حال تعادل، هماهنگی و انعطاف‌پذیری بهبود پیدا کند. این اقدامات می‌توانند خطر سقوط را کم کرده و نیاز به وسایل کمکی را به تعویق بیندازند.
-
وسایل کمکی مناسب: برخی بیماران برای حرکت به وسایل کمکی نیاز دارند. متخصص کاردرمانی با توجه به شرایط فرد، بهترین ابزار مانند عصای تک‌نقطه‌ای یا چهارپایه، واکر چرخدار، اسکوتر برقی یا ویلچر دستی و برقی را معرفی می‌کند تا استقلال بیمار حفظ شود.
-
مدیریت خستگی: خستگی یکی از رایج‌ترین و در عین حال سخت‌ترین علائم ام اس است که درصد زیادی از بیماران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. تمرین‌های کاردرمانی می‌توانند انرژی فرد را بهتر مدیریت کرده و توان او را برای انجام فعالیت‌های روزمره افزایش دهند.
-
بهبود وضعیت بدن (پوسچر): وضعیت بدنی نامناسب می‌تواند باعث درد یا مشکلات حرکتی بیشتر شود. کاردرمانگر با آموزش شیوه صحیح نشستن، ایستادن و حرکت، پوسچر مناسب‌تری به بیمار می‌دهد. این آموزش‌ها علاوه بر کاهش درد، در افراد با تحرک محدود یا استفاده‌کنندگان از ویلچر، از بروز زخم‌های فشاری نیز جلوگیری می‌کند.
نقش کاردرمانی در زندگی بیمار ام اس
در روند درمان توانبخشی در ام اس، کاردرمانی جایگاه ویژه‌ای دارد زیرا به بیماران کمک می‌کند تا در خانه و محیط کار بیشترین استقلال و کارایی را داشته باشند. کاردرمانگر با آموزش مهارت‌های لازم و ایجاد تغییرات کوچک اما مؤثر، می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌طور چشمگیری بهبود دهد.
-
مدیریت انرژی: یکی از چالش‌های بزرگ بیماران ام اس خستگی است. کاردرمانی در بیماری ام اس با ارائه راهکارهای عملی به بیمار کمک می‌کند تا انرژی خود را بهتر مدیریت کند. برای نمونه، اگر خرید کردن باعث خستگی بیش از حد شود، استفاده از واکر یا ابزار کمکی توصیه می‌شود.
-
انجام فعالیت‌های روزمره با ایمنی بیشتر: کاردرمانگران تغییراتی ساده و کاربردی در خانه پیشنهاد می‌کنند تا فعالیت‌های روزمره راحت‌تر و ایمن‌تر انجام شود. این تغییرات شامل:
-
رفع لغزندگی فرش‌ها برای پیشگیری از سقوط
-
نصب نرده در حمام جهت افزایش ایمنی
-
تنظیم نور برای کاهش مشکلات بینایی
-
آموزش خانواده برای استفاده ایمن از وسایل حرکتی
-
ارائه راهنمایی در زمینه کار با مراقب یا پرستار
-
-
تقویت مهارت‌ها و استقلال فردی: کاردرمانی با آموزش نحوه لباس پوشیدن، حمام کردن، تهیه غذا و انجام تمرینات تقویتی برای دست‌ها و بازوها، به بیماران کمک می‌کند استقلال بیشتری داشته باشند. همچنین با بررسی شرایط هر فرد، ابزارهای کمکی لازم برای رانندگی یا استفاده از رایانه و تجهیزات الکترونیکی معرفی می‌شود.
-
توانبخشی شناختی و حرفه‌ای: برخی کاردرمانگران علاوه بر مسائل جسمی، روی توانبخشی شناختی و حرفه‌ای نیز تمرکز می‌کنند تا بیماران بتوانند در حوزه‌های ذهنی و شغلی هم عملکرد بهتری داشته باشند.
گفتاردرمانی در ام اس
یکی از بخش‌های مهم درمان توانبخشی در ام اس، گفتاردرمانی است. با پیشرفت بیماری، احتمال بروز مشکلاتی در بلع، صحبت کردن و حتی تنفس افزایش می‌یابد، زیرا این عملکردها همگی به گروه‌های عضلانی مشابه وابسته هستند. یک متخصص گفتاردرمانی می‌تواند با ارائه تمرین‌ها و تکنیک‌های کاربردی، به بیماران کمک کند تا این مشکلات را بهتر مدیریت کنند.
-
بهبود تنفس: برخی بیماران ام اس در نفس‌کشیدن عمیق دچار مشکل می‌شوند. آسیب‌شناس گفتار و زبان با همکاری متخصص ریه، تمرین‌هایی مانند پاک‌سازی مخاط، تمرین‌های تنفسی و در صورت نیاز درمان‌های کمکی مثل استفاده از نبولایزر یا اکسیژن را پیشنهاد می‌کند.
-
کاهش خطر آسپیراسیون: دیسفاژی و مشکلات بلع می‌تواند باعث کم‌آبی بدن، تغذیه نامناسب و حتی ورود غذا یا مایعات به ریه‌ها شود. برای پیشگیری، گفتاردرمانگر تکنیک‌هایی را آموزش می‌دهد؛ مانند استراحت قبل از غذا، نشستن در وضعیت عمودی، صاف نگه‌داشتن چانه، و خوردن حجم کمتر در هر قاشق. این روش‌ها باعث ایمنی بیشتر هنگام خوردن و آشامیدن می‌شوند.
-
بهبود مشکلات گفتاری: حدود ۴۰ درصد بیماران ام اس دچار مشکلات گفتاری می‌شوند که می‌تواند شامل نامفهوم بودن گفتار، کندی صحبت کردن، گرفتگی یا تغییر کیفیت صدا باشد. گفتاردرمانگر با تمرین‌های تقویتی برای عضلات دهان و حنجره، به بهبود وضوح و کیفیت صدا کمک می‌کند. در موارد نیاز، وسایل کمکی مانند تقویت‌کننده‌های صوتی نیز به کار می‌روند. برخی گفتاردرمانگران علاوه بر این، ارزیابی‌های شناختی و توانبخشی شناختی را نیز ارائه می‌دهند تا توان ارتباطی بیماران تقویت شود.
توانبخشی شناختی در ام اس
مشکلات شناختی بین ۳۴ تا ۶۵ درصد بیماران مبتلا به ام اس دیده می‌شود. این مشکلات معمولاً به‌تدریج بروز می‌کنند، اما ممکن است در هر مرحله از بیماری ظاهر شوند و حتی در برخی افراد اولین علامت ام اس باشند. این اختلالات می‌توانند بر جنبه‌های مختلفی اثر بگذارند، از جمله:
-
فکر کردن و پردازش منطقی
-
حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت
-
تمرکز و توجه
-
سرعت پردازش اطلاعات
-
سازماندهی امور روزانه
-
استدلال و حل مسئله
-
توانایی‌های دیداری ـ فضایی
-
روانی کلامی و بیان گفتاری
با وجود اینکه داروی مشخصی برای درمان مشکلات شناختی در ام اس وجود ندارد، توانبخشی شناختی در ام اس می‌تواند بسیار مؤثر باشد. این نوع درمان توسط عصب‌روان‌شناس، کاردرمانگر یا گفتاردرمانگر خوب در تهران انجام می‌شود و به بیماران کمک می‌کند با استفاده از راهکارهای جبرانی، مهارت‌های شناختی خود را تقویت کرده و عملکرد بهتری در زندگی روزمره داشته باشند.
استراتژی‌های توانبخشی شناختی در ام اس
در توانبخشی شناختی در ام اس، درمانگر بر اساس ارزیابی فردی ممکن است مجموعه‌ای از استراتژی‌ها را توصیه کند. این استراتژی‌ها بسته به پیشرفت و نیازهای بیمار ممکن است در طول زمان تغییر کنند:
-
برنامه‌ریزی فعالیت‌های مغزی در زمان‌هایی که هوشیاری بیشتری دارید، برای افزایش بازده تمرکز
-
استفاده از وسایل یادآوری مانند تقویم دیجیتال، اپلیکیشن‌های موبایل یا حتی قلم و کاغذ
-
تمرکز بر یک کار در هر زمان و یادگیری روش‌های جلوگیری از حواس‌پرتی
-
مشارکت در فعالیت‌های تحریک‌کننده مغز مانند خواندن، بازی‌های فکری یا بازی‌های ورق
-
انجام فعالیت‌های لذت‌بخش که انعطاف‌پذیری مغز را در برابر آسیب‌های مرتبط با ام اس بهبود می‌بخشد
-
ورزش بدنی منظم که در مطالعات نشان داده شده به بهبود عملکرد شناختی کمک می‌کند
همچنین، مدیریت استرس و روان‌درمانی می‌تواند بخش مهمی از توانبخشی شناختی باشد، زیرا افسردگی در بیماران ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) بسیار شایع است. تحقیقات نشان داده‌اند که درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به کاهش افسردگی و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای بیماران کمک کند. در صورت تجربه علائم افسردگی، حتماً با پزشک خود درباره دریافت درمان مناسب مشورت کنید.
توانبخشی حرفه‌ای در ام اس
در توانبخشی حرفه‌ای در ام اس، متخصصان به بیماران کمک می‌کنند تا توانایی‌های شغلی خود را حفظ یا ارتقا دهند. این کار شامل آموزش استفاده از وسایل کمکی، تطبیق محیط کار با نیازهای فرد و در صورت لزوم یافتن شغل جدید مناسب می‌شود. علاوه بر این، متخصصان شغلی، آمادگی حرفه‌ای بیمار را ارزیابی کرده و مربیگری شغلی، آموزش تحرک و استراتژی‌های کارآمد برای مدیریت فعالیت‌های شغلی را ارائه می‌دهند. بسیاری از کاردرمانگران نیز بخش‌هایی از توانبخشی حرفه‌ای را پوشش می‌دهند، زیرا مهارت‌های لازم در این دو حوزه با یکدیگر تداخل دارند و مکمل هم هستند.
برنامه‌های توانبخشی چندرشته‌ای در ام اس
برنامه‌های توانبخشی چندرشته‌ای در ام اس شامل تیمی از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی با تخصص‌های مختلف مانند پزشک، فیزیوتراپ، کاردرمانگر، متخصص گفتاردرمانی، متخصص توانبخشی شناختی، نورولوژیست و پرستار است. بررسی‌های علمی، از جمله مطالعه کاکرین در سال ۲۰۱۹، نشان داده‌اند که برنامه‌های جامع چندرشته‌ای می‌توانند عملکرد بیمار را بهبود بخشیده، ناتوانی را کاهش دهند و کیفیت زندگی و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره را در طولانی‌مدت افزایش دهند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که استفاده از تمام درمان‌های مورد نیاز در یک برنامه منسجم، بهترین راه برای به حداکثر رساندن مزایای توانبخشی در ام اس است.
بهترین مرکز توانبخشی ام اس در تهران
در بهترین مرکز توانبخشی ام اس در تهران، درمان‌های توانبخشی با هدف بهبود کیفیت زندگی و سلامت بیماران ام اس ارائه می‌شوند. این درمان‌ها سریع عمل نمی‌کنند و نیازمند زمان، صبر و پیگیری مستمر هستند، اما نتایج بلندمدت آن‌ها ارزش تلاش را دارد. در مسیر درمان ممکن است با چالش‌ها و لحظات ناامیدی روبرو شوید، اما با راهنمایی متخصصان مجرب، می‌توانید بهترین روش‌ها و زمان‌بندی مناسب برای استفاده از درمان‌های توانبخشی را متناسب با نیازهای فردی خود تعیین کنید. این رویکرد جامع به شما کمک می‌کند تا به حداکثر بهره‌مندی از مزایای درمان توانبخشی در ام اس دست پیدا کنید و زندگی فعال‌تر و سالم‌تری داشته باشید.
