بسیاری از مشکلات پزشکی مانند آسیب های مغزی، سکته مغزی، زوال عقل و حتی سرطان می توانند بر مغز تأثیر بگذارند و تفکر یا پردازش اطلاعات را برای فرد مشکل کنند. درمان توانبخشی شناختی به گروهی از درمان‌ها اطلاق می‌شود که به بهبود توانایی تفکر فرد پس از آسیب مغزی یا بیماری که بر مغز تأثیر می‌گذارد کمک می‌کند.
درمان توانبخشی شناختی شامل روش ها و رویکردهای مختلفی است. هدف همه آنها بازگرداندن عملکرد شناختی است. عملکرد شناختی شامل مهارت هایی مانند توجه، حافظه، سرعت پردازش، حل مسئله و انجام چند کار است. در درمان توانبخشی شناختی، متخصصان پزشکی مانند کاردرمانگران، گفتاردرمانگران و روانشناسان با هم همکاری می کنند تا بر اساس نیازها و اهداف شخصی شما، برنامه ای برای بازیابی هر چه بیشتر عملکرد شناختی ارائه دهند.
در درمان توانبخشی شناختی چه اتفاقی می افتد؟
در طول درمان توانبخشی شناختی، درمانگران و روانپزشکان از روش ها، تکنیک ها و ابزارهای مختلفی برای کمک به بهبود توانایی های شناختی شما استفاده می کنند. اینها ممکن است در طی جلسات فردی یا گروهی با هدایت یک درمانگر، برنامه های آنلاین یا ترکیبی از اینها انجام شود. هیچ رویکرد یکسانی برای توانبخشی شناختی وجود ندارد. نوع تمرینات و وظایفی که انجام می دهید متناسب با نیازهای شما خواهد بود. بسته به نیازهای خاص شما، هدف درمان توانبخشی شناختی ممکن است بهبود یک یا چند مورد از مهارت‌های زیر باشد:
-حافظه
-توجه
-درک کردن
-استدلال
-مهارت های حل مسئله
-توانایی انجام چند کار
-سرعت پردازش
-مهارت های تصمیم گیری
-سازمان دهی
-برنامه ریزی
-ارتباط (نوشته، گفتار، زبان و غیره)
-خودآگاهی
درمان توانبخشی شناختی مبتنی بر مفهوم نروپلاستیسیته است که مغز می‌تواند در طول زندگی با تقویت ارتباطات موجود یا ایجاد ارتباطات جدید تغییر کند و آن را تنظیم کند. به طور کلی دو نوع درمان توانبخشی شناختی وجود دارد:
۱. درمان ترمیمی: برای بهبود آنها مهارت‌هایی را تمرین خواهید کرد. به عنوان مثال می توان به تمرینات حافظه، بازی های حل مسئله و تمرینات ذهنی با هدف بهبود دامنه توجه اشاره کرد.
۲. درمان جبرانی: می‌آموزید که چگونه کمبودها یا آسیب‌های خود را برطرف کنید. این شامل استفاده از تلفن‌های هوشمند، تقویم، ابزارهای حافظه و دستگاه‌ها و تنظیم آلارم برای کمک به جبران کاهش عملکرد شناختی است.
فواید توانبخشی شناختی
با بهبود توانایی های شناختی، درمان توانبخشی شناختی مدیریت و انجام فعالیت های روزمره را آسان تر می کند. همچنین ممکن است به شما در بهبود موارد زیر کمک کند:
-بهبود روابط اجتماعی
-مستقل تر زندگی کنید.
-توانایی خود را برای برقراری ارتباط با دیگران از طریق زبان نوشتاری یا گفتاری افزایش دهید.
-چند کار انجام دهید و سازماندهی کنید.
-عملکرد بهتر در محل کار
-تصمیم گیری کنند.
مطالعات مربوط به افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (MS) نشان می‌دهد که توانبخشی شناختی می‌تواند به فرد کمک کند تا درک بهتری از بیماری خود پیدا کند. این می تواند اعتماد به نفس و خوش بینی آنها را برای غلبه بر آن بیماری افزایش دهد و تأثیر مثبتی بر کیفیت زندگی آنها بگذارد.
توانبخشی شناختی برای چه مواردی استفاده می شود؟
درمان توانبخشی شناختی می تواند به درمان بسیاری از بیماری هایی که بر مغز تأثیر می گذارد، کمک کند. بیشتر در مورد آسیب تروماتیک مغزی (TBI) و سکته مغزی مورد مطالعه قرار گرفته است. TBI معمولاً پس از تصادفی که شامل ضربه یا تکان به سر است رخ می دهد. سکته مغزی زمانی است که خون رسانی به مغز برای مدتی قطع می شود. اما شواهدی وجود دارد که انواع مختلف تکنیک‌های توانبخشی شناختی می‌توانند به سایر بیماری‌هایی که بر مغز تأثیر می‌گذارند مانند:
-زوال عقل
-نوریسم
-اختلال دوقطبی
-صرع
-روان‌گسیختگی
-بیماری آلزایمر
-اختلال وسواس اجباری (OCD)
-اختلال در عملکرد اجرایی
-اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
-اضطراب
-افسردگی
-اوتیسم
-آفازی
-مولتیپل اسکلروزیس (MS)
-کووید طولانی
-اختلال عملکرد شناختی ناشی از سرطان یا درمان سرطان
-اختلال عملکرد شناختی ناشی از جراحی مغز
اصلاح شناختی در مقابل توانبخشی شناختی
اصلاح شناختی نوعی توانبخشی شناختی است اما این اصطلاحات اغلب به جای هم استفاده می شوند. اصلاح شناختی را می توان تقویت شناختی یا آموزش شناختی نیز نامید. هر دو اصلاح شناختی و توانبخشی شناختی با درمان شناختی رفتاری (CBT) متفاوت هستند. CBT یک رویکرد درمانی است که به شما کمک می کند تا از طریق مشکلات عاطفی و روانی فکر کنید، در حالی که توانبخشی شناختی و اصلاح به بهبود عملکردهای اساسی کمک می کند که به فکر کردن کمک می کند.
تکنیک ها و راهبردهای توانبخشی شناختی
هر تکنیک یا استراتژی که به بهبود عملکرد شناختی پس از آسیب یا بیماری به مغز کمک می کند، می تواند نوعی توانبخشی شناختی در نظر گرفته شود. این تکنیک ها ممکن است بر بهبود یک عملکرد شناختی خاص متمرکز شوند. آنها ممکن است ترمیمی یا جبرانی باشند. برخی از نمونه‌هایی از استراتژی‌های مورد استفاده در دوره توانبخشی شناختی عبارتند از:
- نوروفیدبک: که به آن بیوفیدبک الکتروانسفالوگرام (EEG) نیز گفته می‌شود به شما امکان می‌دهد امواج مغزی خود را در هنگام انجام وظایفی که به شما در تشخیص و تنظیم عملکرد مغزتان کمک می‌کند، روی مانیتور کامپیوتر ببینید.
- آموزش پردازش توجه (APT): که شامل تمریناتی برای کمک به تمرکز و نادیده گرفتن حواس پرتی است.
- واقعیت مجازی: که می تواند تحریک حسی و بازخورد در زمان واقعی را هنگام انجام وظایف حرکتی خاص ارائه دهد.
- با استفاده از وسایل کمکی خارجی
- تمرینات گفتار و زبان درمانی برای مشکلات گفتار یا زبان
- کاردرمانی برای کمک در انجام وظایف روزانه یا کاری
- برنامه های آموزشی به کمک کامپیوتر
- استفاده از تلفن های هوشمند و دستگاه های GPS برای کمک به زندگی روزمره و سازماندهی وظایف
نمونه هایی از تمرینات توانبخشی شناختی
نوع تمرینات توانبخشی شناختی که تیم مراقبت شما در برنامه درمانی شما استفاده می کند به نیازهای خاص شما بستگی دارد. به عنوان مثال پس از یک آسیب مغزی، ممکن است به راحتی حواس‌تان پرت شود، نتوانید کارها را سریع انجام دهید و با حافظه‌تان مشکل داشته باشید. به عنوان بخشی از درمان ترمیمی، ممکن است برخی از تمرینات حافظه را با استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری خاص یا برگه های نوشته شده برای به چالش کشیدن حافظه خود انجام دهید. نمونه های دیگر از تمرینات توانبخشی در درمان توانبخشی شناختی ترمیمی عبارتند از:
-بازی های حل مسئله
-وظایف مهارت حرکتی
-خواندن اطلاعات با صدای بلند یا ایجاد داستانی حاوی اطلاعات برای کمک به یادگیری سریعتر آن
ممکن است مجبور شوید یک سری کارها را تکرار کنید که به تدریج در طول زمان سختی آنها افزایش می یابد. به عنوان بخشی از درمان جبرانی ممکن است یاد بگیرید که چگونه از یک برنامه ریز روزانه در تلفن هوشمند خود استفاده کنید و یادآوری هایی را تنظیم کنید که به شما کمک می کند متمرکز بمانید و وظایف را تجزیه کنید. نمونه های دیگر از وظایف درمان توانبخشی شناختی جبرانی عبارتند از:
-استفاده از دستگاه های گفتار کمکی برای کمک به اختلال گفتاری
-یادگیری ابزارهای حافظه
-تنظیم آلارم هایی که به شما کمک می کند توجه از دست رفته را دوباره به دست آورید یا رویدادهای مهم را به خاطر بسپارید.
آیا توانبخشی شناختی موثر است؟
یک مرور سیستماتیک ۲۰۱۹ از ۱۲۱ مطالعه که توسط گروه ویژه توانبخشی شناختی ارزیابی شده بود، شواهد قابل توجهی برای حمایت از توانبخشی شناختی پس از TBI یا سکته پیدا کرد. بررسی سیستماتیک دیگری که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، که شامل ۱۱ مطالعه بود، نشان داد که توانبخشی شناختی در کمک به افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف یا زوال عقل در مراحل اولیه در انجام وظایف روزانه خود مؤثر است.
اما شواهد فعلی در سایر شرایط محدود است. مطالعات فردی در سایر شرایط اغلب کوچک یا شخصی برای افراد با شرایط بالینی متفاوت با اهداف و شرایط منحصر به فرد است. هیچ دستورالعمل فعلی برای انتخاب موثرترین درمان های توانبخشی شناختی برای هر فرد خاص وجود ندارد. تحقیقات بیشتری برای درک اثربخشی هر نوع درمان توانبخشی و شرایطی که در آن بیشترین سود را دارند، مورد نیاز است.
چگونه بهترین درمانگر توانبخشی شناختی را پیدا کنیم؟
بسته به نیازتان، ممکن است درمان توانبخشی شناختی را از طریق زیر دریافت کنید:
-متخصص گفتاردرمانی
-متخصص کاردرمانی
-متخصص نوروفیدبک
-فیزیوتراپیست
-درمانگر اصلاح شناختی
-روانپزشک
-روانشناس توانبخشی با آموزش تخصصی
از پزشک مراقبت های اولیه خود بخواهید تا شما را به یک متخصص در این زمینه ها ارجاع دهد. پیدا کردن یک درمانگر توانبخشی شناختی خوب ممکن است دشوار باشد اما این رشته به سرعت در حال رشد است. می‌توانید با مراجعه به مراکز ما به دنبال بهترین درمانگران توانبخشی شناختی باشید. توانبخشی شناختی یک روش درمانی مفید و مؤثر برای کمک به افراد مبتلا به آسیب‌های مغزی و بیماری‌ها برای بهبود توانایی تفکر است. در طول درمان توانبخشی شناختی، ممکن است مهارت‌هایی را برای بهبود کمبودهای شناختی تمرین کنید یا تکنیک‌هایی را یاد بگیرید که به شما در حل این مسائل کمک کند.
اگر به درمان توانبخشی شناختی علاقه دارید، در مورد گزینه های خود با پزشک خود صحبت کنید. شما می توانید برای ارجاع به یک درمانگر یا سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی که در این نوع درمان تخصص دارند با مراکز ما تماس حاصل فرمایید.
مقاله های مرتبط