خودلمسی یکی از رفتارهای رایج در کودکان است که ممکن است والدین را نگران کند. این رفتار که در قالب لمس مکرر و غیرارادی بدن، صورت یا اشیاء اطراف کودک بروز می‌کند، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد و گاهی نشان‌دهنده نیازهای حسی یا هیجانی کودک باشد. شناخت دقیق این رفتار، دلایل بروز آن و راهکارهای درمانی مناسب، برای والدین و متخصصان اهمیت زیادی دارد. در این مقاله به صورت کامل به موضوع خودلمسی در کودکان، علل آن، پیامدهای رفتاری و راهکارهای مقابله و درمان خواهیم پرداخت.
خودلمسی در کودک چیست؟
خودلمسی به معنای لمس مکرر و اغلب بدون هدف خاص بدن یا اشیاء اطراف است. این رفتار ممکن است به صورت لمس کردن صورت، دست‌ها، موها، ناخن جویدن، کشیدن پوست یا حتی ضربه زدن‌های مکرر به بدن ظاهر شود. کودکان ممکن است به دلایل مختلفی به این رفتار روی آورند و شدت و فراوانی آن می‌تواند متغیر باشد.
خودلمسی در بسیاری از کودکان رفتاری طبیعی و گذرا است، به ویژه در سنین نوپایی و پیش‌دبستانی، اما وقتی این رفتار تکرار زیاد داشته باشد یا باعث آسیب جسمی و اختلال در فعالیت‌های روزانه شود، باید به عنوان نشانه‌ای از مشکلات احتمالی بررسی شود.
علل خودلمسی در کودکان
دلایل مختلفی می‌توانند باعث بروز رفتار خودلمسی در کودک شوند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
۱. نیاز به تنظیم حسی
بسیاری از کودکان، به ویژه آن‌هایی که دچار اختلال پردازش حسی هستند، از خودلمسی برای تنظیم تحریکات حسی بدن خود استفاده می‌کنند. به بیان ساده‌تر، وقتی کودک نمی‌تواند به درستی احساسات حسی ورودی از محیط را مدیریت کند، با لمس کردن بدن یا اشیاء، سطح تحریکات حسی خود را تنظیم می‌کند تا احساس آرامش و تمرکز بیشتری داشته باشد.
این حالت در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم یا اختلالات پردازش حسی (که به اختصار «اختلالات ادراک حسی» هم نامیده می‌شود) بسیار رایج است.
۲. اضطراب و استرس
خودلمسی می‌تواند واکنشی به اضطراب‌های روانی و استرس‌های روزمره باشد. کودکان در شرایط استرس‌زا یا ناامن، ممکن است برای کاهش تنش‌های روانی، به این رفتارها روی آورند.
۳. جلب توجه
گاهی خودلمسی در کودک، راهی برای جلب توجه والدین، معلمان یا اطرافیان است. در این حالت کودک با لمس کردن بدن یا اشیاء به نوعی واکنش و توجه دیگران را طلب می‌کند.
۴. مشکلات رشدی و عصبی
در برخی موارد، خودلمسی می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات عصبی یا رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، اختلال نقص توجهی-بیش فعالی یا مشکلات تکاملی دیگر باشد. این کودکان معمولاً در تنظیم احساسات و واکنش به محرک‌های محیطی مشکلات بیشتری دارند.
پیامدهای خودلمسی مکرر
اگرچه خودلمسی در بسیاری موارد رفتاری طبیعی است، اما وقتی شدت و تکرار آن بالا باشد، ممکن است پیامدهای زیر را به دنبال داشته باشد:
- آسیب‌های پوستی و خراشیدگی: خودلمسی‌های شدید و مکرر می‌تواند باعث ایجاد زخم، التهاب یا جوش روی پوست شود.
- اختلال در تمرکز و یادگیری: کودکانی که دائماً در حال خودلمسی هستند، ممکن است در تمرکز روی تکالیف مدرسه یا فعالیت‌های اجتماعی دچار مشکل شوند.
- تأثیر بر روابط اجتماعی: رفتارهای تکراری و غیرعادی می‌تواند باعث شود کودک در تعامل با همسالان و بزرگ‌ترها دچار مشکل شود.
- افزایش اضطراب و استرس: در برخی موارد، خودلمسی می‌تواند چرخه‌ای از اضطراب ایجاد کند که خود باعث تشدید رفتار می‌شود.
چگونه می‌توان خودلمسی را تشخیص داد؟
تشخیص و بررسی رفتار خودلمسی باید توسط متخصصان مجرب انجام شود. برخی علائم هشداردهنده که نیازمند مراجعه به مراکز تخصصی است عبارت‌اند از:
- تکرار مکرر و بیش از حد لمس بدن یا اشیاء
- ایجاد آسیب یا خراش روی پوست
- تأثیر منفی روی فعالیت‌های روزمره یا اجتماعی کودک
- وجود سایر علائم اختلالات حسی یا رفتاری
راهکارهای مقابله و درمان خودلمسی در کودکان
۱. مراجعه به کلینیک تخصصی
اولین و مهم‌ترین گام، مراجعه به مراکز تخصصی کاردرمانی و روان‌شناسی کودک است. متخصصان با انجام ارزیابی‌های دقیق می‌توانند علت اصلی رفتار خودلمسی را شناسایی کنند و برنامه درمانی مناسبی تدوین کنند.
۲. کاردرمانی حسی
کاردرمانی یکی از روش‌های مؤثر در بهبود تنظیمات حسی کودکان است. تمرینات خاص کاردرمانی حسی به کودک کمک می‌کند تا پاسخ‌های حسی خود را تنظیم کند و نیاز به خودلمسی کاهش یابد.
۳. آموزش مهارت‌های جایگزین
در بسیاری موارد، به کودک آموزش داده می‌شود تا به جای خودلمسی از فعالیت‌های جایگزین مثل استفاده از توپ‌های ضد استرس، انجام حرکات خاص یا تمرینات تنفسی استفاده کند.
۴. مدیریت اضطراب و استرس
روش‌های مختلف روان‌درمانی و آموزش آرام‌سازی به کودک کمک می‌کند تا بهتر با اضطراب و استرس خود مقابله کند و رفتار خودلمسی کاهش یابد.
۵. مداخلات رفتاری
در مواردی که رفتار خودلمسی به شکل افراطی و آسیب‌زننده بروز می‌کند، استفاده از روش‌های رفتاری تخصصی و برنامه‌های حمایتی ضرورت دارد.
نقش کلینیک تخصصی دکتر حسینی سیانکی در درمان خودلمسی کودکان
کلینیک تخصصی دکتر احسان حسینی سیانکی با بیش از دو دهه تجربه در زمینه ارزیابی و درمان مشکلات حسی و رفتاری کودکان، یکی از معتبرترین مراکز در تهران و ایران است. این کلینیک با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های علمی روز دنیا، برنامه‌های درمانی فردی‌سازی شده برای هر کودک ارائه می‌دهد.
در کلینیک دکتر حسینی سیانکی، پس از انجام ارزیابی‌های تخصصی، با استفاده از روش‌های کاردرمانی حسی، گفتاردرمانی و مداخلات روان‌شناسی، به درمان و بهبود رفتارهای خودلمسی و سایر مشکلات ادراکی و رفتاری کودکان پرداخته می‌شود.
این مرکز دارای دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران است و با تیمی متخصص و با تجربه، همواره تلاش می‌کند بهترین خدمات را به کودکان و خانواده‌هایشان ارائه دهد.
نکات مهم برای والدین
- صبور باشید: تغییر رفتار کودک زمان‌بر است و نیاز به مداومت در درمان دارد.
- محیط امن و آرام: فراهم کردن محیطی آرام و بدون استرس برای کودک کمک می‌کند تا کمتر دچار خودلمسی شود.
- همکاری با متخصصان: همکاری مستمر با درمانگران و اجرای تمرینات در خانه بسیار مهم است.
- آموزش به اعضای خانواده: آموزش والدین و مراقبان درباره نیازهای حسی کودک و راهکارهای مقابله، نقش کلیدی در موفقیت درمان دارد.
سخن پایانی
خودلمسی در کودکان رفتاری پیچیده است که می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. شناخت دقیق این رفتار و علل آن، به همراه مداخلات تخصصی و هدفمند، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند و از پیامدهای منفی جلوگیری کند. اگر کودک شما رفتار خودلمسی مکرر دارد یا این رفتار باعث نگرانی شده است، توصیه می‌شود هرچه زودتر به یک کلینیک تخصصی مانند بهترین مرکز درمان اختلال حسی تهران تحت نظر دکتر حسینی سیانکی مراجعه کنید تا بهترین برنامه درمانی برای کودک شما طراحی و اجرا شود.
