حواس پرتی در دانش‌آموزان ابتدایی یکی از مشکلات شایع در مدارس است که می‌تواند عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی و اعتمادبه‌نفس کودک را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از والدین و معلمان از این موضوع شکایت دارند که کودکشان در کلاس درس تمرکز ندارد، زود حواسش پرت می‌شود یا هنگام انجام تکالیف، به کوچک‌ترین صدا یا محرک واکنش نشان می‌دهد.
اما سؤال مهم این است که چرا بعضی از کودکان ابتدایی دچار حواس پرتی می‌شوند؟ و چگونه می‌توان با روش‌های اصولی و علمی، این مشکل را برطرف کرد؟
در این مقاله به بررسی دلایل حواس‌پرتی، علائم هشداردهنده، تأثیر آن بر یادگیری و راهکارهای درمانی مؤثر که در مرکز تخصصی دکتر حسینی سیانکی ارائه می‌شود، می‌پردازیم.
حواس پرتی در دانش آموزان ابتدایی یعنی چه؟
حواس‌پرتی به معنای ناتوانی در تمرکز پایدار بر یک فعالیت خاص است. کودک ممکن است هنگام گوش دادن به معلم، انجام تکالیف یا حتی بازی‌های فکری، توجه خود را از موضوع اصلی به محرک‌های دیگر معطوف کند.
البته همه کودکان گاهی دچار بی‌توجهی می‌شوند، اما اگر این وضعیت مکرر و مداوم باشد، باید آن را جدی گرفت. در برخی موارد، حواس‌پرتی می‌تواند نشانه‌ای از مشکلاتی مانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)، اضطراب، یا مشکلات حسی و شناختی باشد.
دلایل اصلی حواس‌پرتی در کودکان ابتدایی
دلایل حواس‌پرتی متنوع هستند و معمولاً به ترکیبی از عوامل درونی و بیرونی مربوط می‌شوند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱.مشکلات توجه و تمرکز (ADHD)
یکی از شایع‌ترین دلایل حواس‌پرتی در کودکان، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است. این کودکان اغلب:
- در گوش دادن به دستورالعمل‌ها مشکل دارند،
- فعالیت‌هایشان را ناتمام رها می‌کنند،
- زود از کاری خسته می‌شوند و
- به محرک‌های محیطی (مثل صدا، نور یا حرکت دیگران) واکنش زیاد نشان می‌دهند.
در مرکز دکتر حسینی سیانکی، تشخیص دقیق ADHD با استفاده از تست‌های تخصصی توجه و ارزیابی رفتار کودک انجام می‌شود.
۲.مشکلات خواب و تغذیه
خواب ناکافی یا بی‌کیفیت، خستگی ذهنی و بی‌نظمی در رژیم غذایی می‌تواند تمرکز کودک را به شدت کاهش دهد. کودکی که صبح‌ها خسته از خواب بیدار می‌شود یا وعده صبحانه را حذف می‌کند، در مدرسه توان ذهنی کافی برای یادگیری ندارد.
۳.اضطراب و استرس
استرس ناشی از امتحانات، فشارهای خانوادگی، یا ترس از اشتباه کردن می‌تواند باعث شود ذهن کودک به جای یادگیری، درگیر نگرانی‌ها شود. در نتیجه تمرکز او پایین می‌آید و دچار حواس‌پرتی می‌شود.
۴.مشکلات پردازش حسی
برخی از کودکان در پردازش اطلاعات حسی دچار دشواری هستند؛ یعنی مغز آن‌ها نمی‌تواند به‌درستی بین محرک‌های مهم و غیرمهم تمایز قائل شود. این موضوع باعث می‌شود صداهای محیط، حرکت همکلاسی‌ها یا حتی نور چراغ کلاس برایشان آزاردهنده و حواس‌پرت‌کننده باشد.
در چنین مواردی، کاردرمانی تخصصی حسی می‌تواند کمک بزرگی به تنظیم سیستم عصبی کودک بکند.
۵.نبود انگیزه یا روش تدریس نامناسب
وقتی شیوه آموزش خشک و تکراری باشد، کودک علاقه خود را از دست می‌دهد. نبود انگیزه یا نداشتن حس موفقیت باعث می‌شود ذهن کودک درگیر افکار دیگر شود و توجه کافی به درس نداشته باشد.
نشانه‌های حواس‌پرتی در دانش‌آموزان ابتدایی
گاهی والدین متوجه نمی‌شوند که بی‌توجهی کودکشان فقط یک عادت ساده نیست. برخی از نشانه‌های هشداردهنده عبارتند از:
- فراموشی مکرر در انجام تکالیف یا آوردن وسایل مدرسه
- طولانی شدن زمان انجام کارهای ساده
- پاسخ ندادن به سؤالات معلم یا والدین
- گم کردن مداد، کتاب یا دفتر به‌صورت مکرر
- ناتوانی در پیگیری چند مرحله از یک دستور
- زود خسته شدن از کارهایی که نیاز به تمرکز دارند
اگر چند مورد از این نشانه‌ها را به‌طور مداوم در کودک خود مشاهده می‌کنید، بهتر است به یک مرکز تخصصی برای ارزیابی کمبود تمرکز و توجه مراجعه کنید.
پیامدهای ادامه‌دار بودن حواس‌پرتی
بی‌توجهی و حواس‌پرتی اگر درمان نشود، ممکن است پیامدهای جدی برای کودک به همراه داشته باشد:
- افت تحصیلی و کاهش اعتمادبه‌نفس
کودک تصور می‌کند “من نمی‌توانم”، در حالی که مشکل اصلی در تمرکز است نه در توانایی یادگیری. - اختلال در روابط اجتماعی
چون کودک ممکن است وسط صحبت دیگران حرف بزند یا در بازی‌ها قوانین را فراموش کند، دوستانش از او فاصله بگیرند. - افزایش اضطراب و احساس ناکامی
وقتی کودک مدام توبیخ می‌شود یا از طرف معلم و والدین مورد سرزنش قرار می‌گیرد، ممکن است دچار اضطراب و احساس بی‌ارزشی شود.
راهکارهای مؤثر برای افزایش تمرکز در کودکان ابتدایی
درمان حواس‌پرتی باید بر اساس علت آن باشد. در مرکز دکتر حسینی سیانکی با ارزیابی دقیق شناختی، رفتاری و حسی، برنامه درمانی اختصاصی برای هر کودک طراحی می‌شود.
برخی از مؤثرترین راهکارهای درمانی عبارتند از:
۱.کاردرمانی تخصصی
درمانگر با استفاده از تمرین‌های حسی و حرکتی هدفمند، به تقویت توجه پایدار، کنترل حرکات و کاهش واکنش‌های بیش‌ازحد به محرک‌ها کمک می‌کند. کاردرمانی به ویژه در کودکانی که دچار اختلال پردازش حسی هستند، بسیار مؤثر است.
۲.گفتاردرمانی برای بهبود توجه شنیداری
در برخی از کودکان، حواس‌پرتی به دلیل ضعف در پردازش شنیداری است. گفتاردرمانی می‌تواند مهارت گوش دادن، دنبال کردن دستورالعمل‌ها و تمرکز شنیداری را تقویت کند.
۳.تمرینات ذهن‌آگاهی (Mindfulness)
تمریناتی مانند تنفس عمیق، گوش دادن به صداهای محیط با تمرکز، یا مشاهده جزئیات اشیا به کودک کمک می‌کند ذهن خود را در لحظه حال نگه دارد و توجهش را مدیریت کند.
۴.تنظیم محیط یادگیری
- کاهش صداهای مزاحم در اتاق درس یا مطالعه
- نشاندن کودک در جایی که حواسش کمتر پرت شود
- تقسیم تکالیف بزرگ به بخش‌های کوچک‌تر
این اقدامات ساده اما کاربردی می‌توانند تا حد زیادی تمرکز کودک را بالا ببرند.
۵.بازی‌های افزایش تمرکز
بازی‌هایی مثل پازل، لگو، دوز، حافظه تصویری، و بازی “چه چیزی عوض شد؟” باعث تقویت توجه انتخابی و تمرکز دیداری می‌شوند. در جلسات کاردرمانی و آموزش در مرکز دکتر حسینی سیانکی، این بازی‌ها به صورت هدفمند مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۶.آموزش مهارت‌های خودنظارتی
کودک باید یاد بگیرد خود را بررسی کند، اشتباهاتش را تشخیص دهد و بر رفتار خود کنترل داشته باشد. این مهارت‌ها در جلسات آموزشی و روان‌درمانی تقویت می‌شوند.
نقش خانواده در کاهش حواس‌پرتی
نقش والدین در درمان حواس‌پرتی بسیار حیاتی است. چند توصیه مهم برای خانواده‌ها:
- هنگام انجام تکالیف، محیطی آرام و بدون تلویزیون یا تلفن همراه ایجاد کنید.
- برنامه روزانه منظم برای خواب، تغذیه و بازی داشته باشید.
- موفقیت‌های کوچک کودک را تشویق کنید تا انگیزه‌اش افزایش یابد.
- از مقایسه او با دیگران بپرهیزید؛ هر کودک ریتم رشد و یادگیری مخصوص به خود را دارد.
- در صورت نیاز از مشاوران و درمانگران متخصص کمک بگیرید.
درمان تخصصی حواس‌پرتی در مرکز دکتر حسینی سیانکی
در مرکز دکتر حسینی سیانکی، ارزیابی‌های تخصصی شامل تست‌های توجه، ارزیابی عملکرد شناختی، بررسی وضعیت حسی‌حرکتی و گفتار انجام می‌شود. سپس بر اساس نتایج، برنامه‌ای جامع شامل کاردرمانی، گفتاردرمانی، و مداخلات رفتاری طراحی می‌گردد.
تجربه دو دهه فعالیت حرفه‌ای و دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران باعث شده این مرکز به یکی از مراکز معتبر در زمینه درمان مشکلات تمرکز و یادگیری در کودکان ابتدایی تبدیل شود.
جمع‌بندی
حواس‌پرتی دانش‌آموزان ابتدایی مسئله‌ای شایع اما قابل درمان است. با شناسایی علت اصلی، مداخلات کاردرمانی و گفتاردرمانی هدفمند، و حمایت خانواده، می‌توان تمرکز کودک را بهبود داد و مسیر یادگیری او را هموارتر کرد.
اگر فرزند شما نیز در تمرکز، گوش دادن یا انجام تکالیف دچار مشکل است، توصیه می‌شود جهت ارزیابی تخصصی و شروع درمان، به مرکز دکتر حسینی سیانکی مراجعه کنید تا با برنامه‌ای دقیق و علمی، توانایی‌های واقعی کودک شکوفا شود.
