کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) گاهی رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که برای والدین و اطرافیان چالش‌برانگیز است. این رفتارها نه از سر لجبازی یا نافرمانی، بلکه ناشی از تفاوت در پردازش حسی، ارتباطی و هیجانی آن‌هاست. شناخت ریشه این رفتارها، نخستین گام برای مدیریت صحیح و درمان مؤثر در مسیر رشد و بهبود کودک است.
شایع‌ترین مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم
رفتارهای خاص در کودکان اوتیسم می‌تواند شکل‌های گوناگونی داشته باشد. برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- حرکات تکراری (رفتارهای استریوتایپی): کودک ممکن است ساعت‌ها با تکان دادن دست‌ها، چرخیدن، بالا و پایین پریدن یا نگاه کردن به اجسام در حال چرخش سرگرم شود. این رفتارها معمولاً راهی برای تنظیم حسی و ایجاد حس آرامش هستند.
- مقاومت در برابر تغییر: کودک اوتیسمی اغلب به روال و نظم ثابت علاقه دارد. تغییر در برنامه روزانه یا محیط، ممکن است باعث اضطراب، گریه یا پرخاشگری شود. در چنین شرایطی باید تغییرات را به‌آرامی و با توضیح قبلی ایجاد کرد.
- رفتارهای خودآزارانه: برخی کودکان ممکن است در موقعیت‌های اضطراب‌زا یا ناتوانی در بیان احساس، به ضربه زدن به سر، گاز گرفتن دست یا کوبیدن بدن روی زمین روی آورند. این رفتارها نشانه نیاز به ارزیابی تخصصی و مداخله فوری درمانی است.
- پرخاشگری یا خشونت نسبت به دیگران: پرخاشگری در کودکان اوتیسم معمولاً ناشی از عدم درک متقابل، ناتوانی در برقراری ارتباط کلامی یا تحریکات حسی بیش‌ازحد است. هدف درمان، کاهش عوامل زمینه‌ای و آموزش روش‌های مناسب ابراز احساس است.
- مشکلات تمرکز و بیش فعالی: برخی از این کودکان ممکن است هم‌زمان علائم اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) داشته باشند. در این موارد، همکاری میان تیم تخصصی کاردرمانی، گفتاردرمانی و روان‌شناسی ضروری است.
چرا این رفتارها بروز می‌کنند؟
ریشه بسیاری از مشکلات رفتاری در کودکان با اختلال طیف اوتیسم به موارد زیر بازمی‌گردد:
- اختلال در پردازش حسی: مغز کودک ممکن است صدا، نور، تماس بدنی یا بوها را بیش‌ازحد یا کمتر از حد معمول درک کند.
- ضعف در مهارت‌های ارتباطی: کودک نمی‌تواند خواسته‌های خود را بیان کند، در نتیجه ممکن است با گریه یا رفتار تهاجمی واکنش نشان دهد.
- اضطراب اجتماعی و عدم درک نشانه‌های چهره‌ای: تعامل با دیگران برای کودک دشوار است و باعث تنش رفتاری می‌شود.
- الگوهای فکری تکراری: تمایل شدید به انجام کارها به شیوه خاص و مخالفت با تغییر.
راهکارهای علمی برای کنترل مشکلات رفتاری در اوتیسم
درمان مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم نیازمند یک برنامه جامع است که شامل ارزیابی دقیق و مداخلات تخصصی می‌شود. برخی از مؤثرترین روش‌ها عبارت‌اند از:
۱. کاردرمانی تخصصی
درمان کاردرمانی حسی اوتیسم با هدف بهبود پردازش حسی، هماهنگی حرکتی و تنظیم هیجانی انجام می‌شود. درمانگر به کودک کمک می‌کند تا نسبت به محرک‌های محیطی واکنش متعادل‌تری نشان دهد و از رفتارهای ناپایدار کاسته شود.
۲. گفتاردرمانی و ارتباط جایگزین
در صورتی که کودک در بیان احساسات مشکل دارد، گفتاردرمانی نقش کلیدی دارد. درمانگر با استفاده از زبان تصویری، علائم یا دستگاه‌های ارتباطی، به کودک می‌آموزد چگونه خواسته‌های خود را بیان کند.
۳. بازی درمانی ساختارمند
از طریق بازی درمانی می‌توان مهارت‌های اجتماعی و کنترل هیجانات را تقویت کرد. بازی‌درمانی باعث کاهش اضطراب، افزایش تمرکز و بهبود تعامل با والدین و همسالان می‌شود.
۴. رفتار درمانی (ABA)
یکی از اثربخش‌ترین روش‌ها در درمان مشکلات رفتاری اوتیسم، روش تحلیل رفتار کاربردی (ABA) است. در این رویکرد، رفتارهای نامطلوب شناسایی و به تدریج با تقویت مثبت و آموزش جایگزین‌های مناسب اصلاح می‌شوند.
نقش خانواده در مدیریت رفتارهای اوتیسم
خانواده مهم‌ترین نقش را در مسیر بهبود دارد. توصیه می‌شود والدین:
- در جلسات درمانی کودک حضور فعال داشته باشند.
- با درمانگر در مورد الگوهای رفتاری روزمره مشورت کنند.
- رفتارهای مثبت کودک را تشویق و از واکنش منفی به رفتارهای غیرقابل کنترل پرهیز کنند.
- از روش‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق و ماساژ حسی در منزل استفاده کنند.
آموزش والدین در این زمینه باعث کاهش فشار روانی و افزایش کیفیت زندگی خانواده می‌شود.
اهمیت تشخیص زودهنگام و مراجعه به مراکز تخصصی
تشخیص به‌موقع اختلال طیف اوتیسم و آغاز درمان زودهنگام، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری از تشدید رفتارهای نامطلوب دارد. هرچه مداخله در سنین پایین‌تر آغاز شود، احتمال بهبود تعامل، گفتار و کنترل هیجانات بیشتر خواهد بود.
در این مسیر، انتخاب یک مرکز معتبر اهمیت زیادی دارد.
مرکز تخصصی اوتیسم دکتر احسان حسینی سیانکی به‌عنوان بهترین مرکز درمان اوتیسم در تهران، با بیش از دو دهه تجربه و تیمی متشکل از متخصصان کاردرمانی، گفتاردرمانی و روان‌شناسی کودک، خدمات جامع تشخیصی و درمانی را ارائه می‌دهد. این مرکز دارای دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران است و با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های علمی، برنامه‌های درمانی را به‌صورت شخصی‌سازی‌شده برای هر کودک طراحی می‌کند.
نتیجه‌گیری
رفتارهای خاص در کودکان اوتیسم بخشی از دنیای متفاوت آن‌هاست، نه نشانه‌ای از نافرمانی. با شناخت علت، مداخله علمی و همکاری خانواده و درمانگر می‌توان این رفتارها را کنترل و به مسیر رشد و آرامش هدایت کرد. اگر کودک شما نشانه‌هایی از رفتارهای غیرعادی، تکراری یا خودآزارانه دارد، توصیه می‌شود هرچه زودتر به یک مرکز معتبر مراجعه کنید تا از خدمات ارزیابی و درمان تخصصی بهره‌مند شوید.
مرکز دکتر حسینی سیانکی، با دو شعبه در شرق و غرب تهران، همراه مطمئن شما در مسیر رشد و آرامش کودک است.
