تلفظ درست حروف فارسی نقش بسیار مهمی در وضوح گفتار و اعتمادبه‌نفس کودک دارد. یکی از صداهایی که بسیاری از کودکان در یادگیری و تلفظ آن دچار مشکل می‌شوند، حرف «خ» است. این حرف جزو صداهای سایشی (اصطکاکی) است و تولید صحیح آن نیاز به هماهنگی دقیق بین زبان، گلو و جریان هوا دارد. در این مطلب از مرکز گفتاردرمانی دکتر حسینی سیانکی، نحوه تلفظ درست «خ»، دلایل خطا در بیان آن و تمرین‌های کاربردی برای اصلاح تلفظ را با هم مرور می‌کنیم.
چرا کودک در گفتن حرف «خ» مشکل دارد؟
حرف «خ» جزو صداهای سخت محسوب می‌شود، زیرا تولید آن نیاز به عبور کنترل‌شده‌ی هوا از میان پشت زبان و ناحیه نرم‌کام (بخش عقب سقف دهان) دارد. برخی از دلایل شایع دشواری در تلفظ این صدا عبارت‌اند از:
- ضعف در عضلات دهان و زبان
- ناآگاهی از محل درست تولید صدا
- الگوگیری نادرست از دیگران (مثلاً گفتن “ه” به‌جای “خ”)
- مشکلات شنوایی یا اختلال پردازش شنیداری
- تأخیر گفتاری یا مشکلات گفتار حرکتی (آپراکسی گفتار)
نحوه صحیح تلفظ حرف «خ»
برای آموزش تلفظ صحیح حرف «خ» به کودک، ابتدا باید خود والدین بدانند این صدا چگونه تولید می‌شود.
محل تولید صدا:
در قسمت پشت دهان و ناحیه نرم‌کام است.
روش تولید:
- زبان به سمت عقب دهان می‌رود و به ناحیه نرم‌کام نزدیک می‌شود.
- جریان هوا از ریه‌ها بیرون می‌آید و هنگام عبور از گلو، با اصطکاک ایجاد شده بین زبان و سقف نرم برخورد می‌کند.
- صدایی شبیه به «خ» (مثل صدای خروج بخار از سماور یا سرفه‌ی آرام) تولید می‌شود.
تفاوت با صدای “ه“:
در حرف «ه»، هوا آزادانه و بدون اصطکاک خارج می‌شود، اما در «خ» هوا با اصطکاک از گلو عبور می‌کند و صدایی خشن‌تر دارد.
تمرین‌های کاربردی برای تلفظ حرف «خ»
در گفتاردرمانی، آموزش تلفظ «خ» مرحله به مرحله انجام می‌شود. والدین نیز می‌توانند در خانه با کودک تمرین‌های زیر را انجام دهند:
مرحله ۱: آشنایی با صدای خ
به کودک بگویید:
«صدای خ مثل وقتی می‌خوای بخار روی شیشه رو پاک کنی، باید بگی: خخخخ!»
می‌توانید از آینه استفاده کنید تا کودک ببیند هوا از دهانش خارج می‌شود.
مرحله ۲: تمرین صدای خ به‌صورت جداگانه
هر روز چند بار با کودک تمرین کنید:
خ – خ – خ – خخخخ
و با هر بار گفتن، او را تشویق کنید تا جریان هوا را از دهان احساس کند.
مرحله ۳: ترکیب با واکه‌ها
وقتی صدای خ را به‌درستی تولید کرد، آن را با حروف صدادار ترکیب کنید:
خا – خو – خی – خه – خوو
مرحله ۴: تمرین در کلمه
اکنون می‌توانید از کلمات ساده شروع کنید:
خروس، خواب، خیار، خنده، خاک، بخاری، نخ، پخ
مرحله ۵: تمرین در جمله
در مرحله پایانی، کودک باید بتواند صدای خ را در جمله به‌درستی بیان کند:
«خاله خندید»، «خروس خوابه»، «خاک نرم است».
نکاتی برای والدین
- تمرین‌ها باید کوتاه (۵ تا ۱۰ دقیقه) و همراه با بازی انجام شود.
- هر بار فقط روی یک مرحله تمرکز کنید.
- از سرزنش یا مقایسه کودک با دیگران پرهیز کنید.
- از بازی‌های دهانی مانند فوت کردن، باد کردن گونه‌ها یا صدای بخار برای تقویت عضلات گفتاری استفاده کنید.
چه زمانی باید به گفتاردرمانگر مراجعه کرد؟
اگر کودک شما پس از ۴ سالگی هنوز نمی‌تواند صدای «خ» را درست تلفظ کند، یا آن را با «ه» یا «ک» اشتباه می‌گیرد، بهتر است توسط متخصص گفتاردرمانی ارزیابی شود.
در مرکز گفتاردرمانی دکتر حسینی سیانکی، ارزیابی دقیق تلفظ کودک انجام شده و با استفاده از روش‌های علمی، تمرین‌های متناسب با سطح گفتاری او طراحی می‌شود.
خدمات تخصصی مرکز گفتاردرمانی دکتر حسینی سیانکی
کلینیک دکتر حسینی سیانکی یکی از بهترین مراکز گفتاردرمانی در تهران است که با بیش از دو دهه تجربه در زمینه توانبخشی و گفتاردرمانی کودکان، خدمات زیر را ارائه می‌دهد:
- درمان اختلالات تلفظی و واجی
- گفتاردرمانی برای تأخیر گفتار
- اصلاح مشکلات صدا و تنفس
- درمان لکنت زبان و آپراکسی گفتار
- مشاوره به والدین برای تمرین‌های خانگی
این مرکز با بهره‌گیری از درمانگران مجرب و دو شعبه در غرب و شرق تهران، آماده ارائه خدمات به خانواده‌ها و کودکان در محیطی آرام و کودک‌محور است.
جمع‌بندی
تلفظ صحیح حرف «خ» ممکن است برای برخی از کودکان چالش‌برانگیز باشد، اما با تمرین منظم، صبر و راهنمایی یک گفتاردرمانگر خوب و متخصص می‌توان به نتایج عالی رسید.
در مرکز گفتاردرمانی دکتر حسینی سیانکی، تمرین‌ها و روش‌های فردمحور به کودک کمک می‌کند تا تلفظ درست را بیاموزد و گفتار روان‌تری داشته باشد.
