مانند هر مهارت دیگری که در دوران کودکی به دست می‌آید، یادگیری نحوه برقراری ارتباط واضح هم از نظر نحوه صحبت کردن و هم از نظر کلماتی که انتخاب می‌کنید، یکی از مهارت‌هایی است که در طول ماه‌ها و سال‌ها رشد می‌کند. برخی از بچه‌ها در اوایل دوران کودکی شروع به آواسازی می‌کنند، در حالی که برخی دیگر تا زمانی که با الگوهای گفتاری آشنا شوند، ساکت هستند. با توجه به آکادمی اطفال آمریکا، بیشتر کودکان از ۱ تا ۲ سالگی شروع به صحبت می کنند مانند مامان یا بابا، دَدَ، بَه بَه و اغلب کلمات را در قالب جمله های دو کلمه ای کنار هم قرار می دهند.
اگر به نظر می‌رسد فرزندتان در محدوده نرمال گفتار قرار نمی‌گیرد، ممکن است نشانه‌ای از تأخیر گفتار یا زبان نباشد اما ممکن است شروع به انجام برخی تمرین‌های ساده گفتاری با فرزندتان در منزل نیز مناسب باشد. احسان حسینی سیانکی، متخصص کاردرمانی کودکان در تهران می گوید: گفتار درمانی در منزل می تواند به ویژه برای کودکانی مفید باشد که به راحتی ناامید نمی شوند و تنها تاخیرهای خفیف یا خطاهای بیانی دارند. مشکلات جدی تر، مانند پسرفت در گفتار، باید با یک گفتاردرمانگر واجد شرایط مطرح شود.
در اینجا راهنمای نحوه انجام گفتار درمانی در منزل با فرزندتان، از اولین قدم ها تا کمک گرفتن از یک متخصص گفتاردرمانی آورده شده است.
گزینه های درمانی خود را ارزیابی کنید.
اگر منابعی در جامعه شما وجود دارد که می‌توانند به شما کمک کنند، دلیلی وجود ندارد که در مورد گفتار درمانی به تنهایی این کار را انجام دهید. در ابتدا اگر احساس می‌کنید که کودکتان دچار تأخیر گفتار یا مشکل بیان است باید با دکتر متخصص گفتاردرمانی کودکان مشورت کنید. یک متخصص اطفال می‌تواند نقاط عطف رشد را بررسی کرده و به شما اطلاع دهد که آیا فرزندتان دچار تاخیر در گفتار است.
حسینی سیانکی می گوید: این مهم است که بدانیم چه چیزی از نظر رشد برای گفتار مناسب است و چه چیزی مورد پسند والدین است. والدین بدون پیشینه اطفال ممکن است متوجه نشوند که کودکان ۳ ساله هنوز به صدای “ر” نیاز ندارند. حسینی سیانکی می گوید که بسیاری از جوامع خدمات مداخله زودهنگام را برای کودکانی که هنوز به سن مدرسه نرسیده اند ارائه می دهند.
گفتار فرزند خود را ارزیابی کنید.
اگر تصمیم گرفته اید گفتار درمانی را در خانه امتحان کنید، آنچه برای کودک شما مفید است به چندین مورد بستگی دارد:
۱. سن: توجه و تمرکز روی هر چیزی که شما آن را «درمانی» می‌نامید برای کودکان کوچک‌تر مشکل خواهد بود. شما می توانید سعی کنید همه چیز را سرگرم کننده و جذاب نگه دارید اما کودکی که درک اشتباهات گفتاری خود را ندارد ممکن است پذیرای اصلاح آنها نباشد. یک کودک بزرگتر می تواند انگیزه بیشتری برای بهبود گفتار خود داشته باشد زیرا به این معنی است که توسط همسالان و مراقبان بهتر درک می شود.
۲. خلق و خوی: باز هم بچه‌هایی که به راحتی ناامید نمی‌شوند به احتمال زیاد روی صحبت کردن با والدینشان کار می‌کنند. کودکانی که تحمل ناامیدی پایینی دارند ممکن است درمان را یک تجربه منفی ببینند.
۳. نوع مداخله گفتار مورد نیاز: اگر کودک شما در مقابل مشکل بیانی (به جای صدای سخت “س”، صدای “ت” را تولید می کند) تاخیر گفتاری داشته باشد (کلمات بسیار کمتری نسبت به سن خود دارد) رویکردهای متفاوتی برای درمان وجود خواهد داشت.
۴. شرایط موجود: اگر فرزند شما در زمینه گفتاری و زبانی عقب است، ممکن است برای شما راحت تر باشد که به مرور زمان در خانه به او نزدیک شوید ولی اگر مشکل گفتاری همراه با یک بیماری رشدی دیگر مانند اوتیسم رخ دهد، باید از دکتر متخصص اوتیسم کمک بگیرید.
آزمایش گفتاردرمانی با روش‌های خانگی
هنگامی که برای پیشرفت آماده شدید، می توانید روش های مختلفی را برای کمک به فرزندتان برای بهبود گفتار خود امتحان کنید. در اینجا برخی از استراتژی های مورد علاقه حسینی سیانکی آورده شده است:
۱. پیش بینی نیازهای فرزندتان را متوقف کنید: ما می دانیم که وسوسه انگیز است که هر زمان که فرزندتان چیزی می خواهد به او کمک کنید اما انجام این کار او را تشویق به استفاده از کلماتش نمی کند. حسینی سیانکی می گوید به آنها فرصت دهید تا چوب شور را بخواهند نه اینکه به محض اینکه فرزندتان به کابینت اشاره کرد به آنها چوب شور بدهید.
۲. استفاده از پستانک را به حداقل برسانید: اگر کودک شما هنوز از پستانک استفاده می‌کند، ترک این عادت می‌تواند بسیار سخت باشد اما صحبت کردن با پستانک در دهان نیز بسیار سخت است بنابراین ادامه استفاده از پستانک در زمان رشد گفتار می‌تواند این روند را مختل کند.
۳. پیشنهاد انتخاب: به جای اینکه بگویید “دوست داری چه چیزی بنوشی؟” از کودک خود بپرسید: آیا شیر می‌خواهید یا آبمیوه؟ کودکی که در تلاش برای ساختن واژگان است از شنیدن گزینه‌ها و توانایی انتخاب یکی از آنها سود می‌برد، نه اینکه از او انتظار برود که کلمه صحیح را بگوید.
۴. افزایش دید: حسینی سیانکی توصیه کرد: «وقتی نام یک شی را می‌گویید، آن شی را به سمت دهان خود نگه دارید تا فرزندتان حرکت دهان شما را ببیند. این یک ارتباط بصری فوری بین شی و نحوه تشکیل کلمه برای آن شی در دهان ایجاد می کند.
۵. با کودک بازی کنید: به نوبت کلمات را برای یکدیگر تکرار کنید (مثال: «من می گویم «سیب» و سپس شما می گویید «سیب». آماده؟ «سیب.» نوبت شماست!»). این بازی همچنین با حفظ توجه کودک، گفتار را تشویق می‌کنند مانند بازی‌های پنهان کردن. حسینی سیانکی می گوید: پنهان کردن اشیاء در اطراف خانه مانند پنهان کردن اشیاء کوچک در داخل خمیر بازی و نگهداری اشیاء در داخل ظروف، همگی می‌توانند بچه‌ها را تشویق کنند که سؤال بپرسند، تعجب کنند و درخواست کمک کنند.
۶. اعلان و ممانعت (در چارچوب دلیل): اگر فرزندتان به دلیل نداشتن فرصت‌های زیادی برای تمرین انواع مختلف گفتار مشکل دارد، باید بیاموزید که راحت باشید و گاهی اوقات احساس ناراحتی ملایمی در او ایجاد کنید. فرزندتان را تا مرز اشک هل ندهید اما اشکالی ندارد که مکث کنید یا منتظر بمانید تا ببینید آیا فرزندتان در نهایت می‌تواند مشکلش را زمانی که به چیزی نیاز دارد حل کند.
برای مثال حسینی سیانکی می گوید می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا یک کفش بپوشد، سپس بلند شده و راه برود. آیا فرزندتان به دنبال شما می تواند صدا کند تا توجه شما را جلب کند؟ اگر چنین است از او بپرسید که به چه چیزی نیاز دارد (جواب را می دانید، اما وانمود کنید که ندارید!). هدف در اینجا این است که فرزندتان را تشویق کنید تا خودش ارتباط برقرار کند، نه اینکه همیشه به شما تکیه کند تا تمام صحبت ها را انجام دهید.
۷. تکرار: بیشتر کودکان زمانی که چیزها را بارها و بارها تکرار می شوند، بهتر یاد می گیرند و این اغلب برای گفتار نیز صادق است. وقتی فرزندتان کلمه ای را به درستی می گوید، آن را با لحن مثبت به او تکرار کنید. حسینی سیانکی می گوید: اگر فرزندتان خطای بیانی مرتکب شد، آن را به اشتباه به او تکرار کنید تا بتواند آنچه را که واقعاً گفته است در مقابل آنچه فکر می‌کند بشنود. برخی از بچه ها ممکن است متوجه نشوند که اشتباه می کنند تا زمانی که مادر یا پدر آن را برای آنها تکرار نکنند.
۸. مشاهدات زیادی انجام دهید: اکنون که زمان اختصاصی را در خانه صرف گفتار درمانی می کنید، مهم است که پیشرفت فرزندتان را پیگیری کنید. فراموش کردن یا نادیده گرفتن اینکه فرزندتان در زمان یادگیری یک مهارت جدید از کجا شروع می‌کند، آسان است به این معنی که می‌توانید میزان پیشرفت او را اندازه بگیرید. یک رکورد یا گزارش ثبت کنید تا بتوانید تلاش های خود را به صورت بصری پیگیری کنید.
حسینی سیانکی همچنین توصیه می‌کند به کلماتی که می‌توانید از فرزندتان بفهمید در مقایسه با آنچه که پدربزرگ و مادربزرگ و یک غریبه کاملاً می‌توانند بفهمند، توجه کنید. بین این سه معیار تفاوت وجود خواهد داشت (یعنی شما می توانید ۷۵ درصد را درک کنید، مادرشوهر شما می تواند ۵۰ درصد را درک کند و یک غریبه می تواند ۲۵ درصد را درک کند) اما نباید بین هر سطح فاصله زیادی وجود داشته باشد. به گفته بهترین مرکز گفتاردرمانی تهران، اکثر مردم صرف نظر از اینکه چقدر کودک شما را می شناسند باید تا زمانی که فرزند شما ۴.۲ ساله می شود، بیشتر صحبت های او را درک کنند.
۹. محدودیت های خود را بشناسید: درک این نکته مهم است که شما ممکن است بتوانید فرزندتان را در خانه راهنمایی و کمک کنید و به رشد مهارت های بسیار مورد نیاز خود کمک کنید اما ممکن است نتوانید مشکلات مهم تری را بدون متخصص برطرف کنید. این یک چیز است که به فرزندتان کمک کنید تا صداهای «د» و «ب» خود را واضح‌تر بگوید اما این که به او یاد دهید چگونه صداهای پیچیده‌تری را که زبان یا پشت گلو را درگیر می‌کند، ایجاد کند چیز دیگری است.
حسینی سیانکی افزود: کودکانی که از مشکلات گفتاری خود بسیار ناامید هستند، پسرفت می‌کنند یا پیشرفتی نمی‌کنند به دنبال صداها می‌گردند اما نمی‌توانند دهان خود را تکان دهند و کودکانی که مشکلات کیفیت زندگی را به دلیل اشتباهات یا تاخیر در ارتباط تجربه می‌کنند. کاندیدای مناسبی برای گفتار درمانی در خانه نیستند و از کمک حرفه ای بهره مند خواهند شد.
مقاله های مرتبط
گفتاردرمانی در بیش فعالی کودکان
گفتاردرمانی برای لکنت زبان کودکان
علائم هشدار دهنده تاخیر کودکان
تاخیرهای رشدی در کودکان ۳ تا ۵ سال
فعالیتهای موسیقی برای رشد کودک
اختلال اوتیسم در کودکان و دو زبانه بودن
تاثیر مشکلات گفتاری کودکان در نارساخوانی
کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی اوتیسم کودکان