در دنیای امروز، کودکان بیش از هر زمان دیگری با فناوری‌های دیجیتال مانند تلویزیون، تبلت و گوشی‌های هوشمند در ارتباط هستند. این وابستگی به صفحه نمایش‌ها باعث نگرانی‌های متعددی در میان والدین و متخصصان شده است. یکی از پیامدهای منفی این پدیده، اوتیسم مجازی (Virtual Autism) است. این اصطلاح به شرایطی اشاره دارد که در آن کودکانی که مدت زمان زیادی را در معرض صفحه نمایش‌های دیجیتال قرار می‌گیرند، نشانه‌هایی شبیه به اختلال طیف اوتیسم نشان می‌دهند. در این مقاله به بررسی مفهوم اوتیسم مجازی، علائم، علل، تفاوت آن با اوتیسم واقعی و راهکارهای درمانی می‌پردازیم.
اوتیسم مجازی (Virtual Autism)
اوتیسم مجازی به مشکلات رشدی و ارتباطی اشاره دارد که به دلیل استفاده بیش از حد از وسایل دیجیتال در کودکان ایجاد می‌شود. این نوع اوتیسم در اثر کاهش تعاملات اجتماعی، کمبود محرک‌های محیطی و جایگزینی تجربه‌های واقعی با محتوای دیجیتالی شکل می‌گیرد. در بسیاری از موارد، پس از کاهش زمان استفاده از صفحه نمایش و افزایش تعاملات انسانی، این علائم بهبود می‌یابند.
توجه: اوتیسم مجازی یک تشخیص رسمی در دسته بندی‌های پزشکی مانند DSM-5 یا ICD-11 نیست، بلکه اصطلاحی توصیفی است که برخی متخصصان برای اشاره به علائمی مشابه اختلال طیف اوتیسم در کودکانی که بیش از حد در معرض صفحه نمایش‌های دیجیتال قرار دارند، استفاده می‌کنند. این اصطلاح اولین بار توسط دکتر مادیان کاتاریا (روانشناس بالینی) در رومانی مطرح شد و بعدها مورد توجه محققان قرار گرفت.
برخلاف اوتیسم واقعی، که یک اختلال عصبی-رشدی با پایه‌های ژنتیکی و عصبی است، اوتیسم مجازی معمولاً با کاهش استفاده از وسایل دیجیتال و افزایش تعاملات اجتماعی بهبود می‌یابد. در نتیجه، این اصطلاح بیشتر به عنوان یک پدیده رفتاری قابل اصلاح شناخته می‌شود تا یک تشخیص رسمی پزشکی.
تفاوت اوتیسم مجازی با اوتیسم واقعی
اگرچه برخی علائم اوتیسم مجازی و علائم تشخیص اوتیسم واقعی شباهت‌هایی دارند، اما تفاوت‌های اساسی بین آن‌ها وجود دارد:
- علت شناسی:
- اوتیسم واقعی یک اختلال عصبی-رشدی با علل ژنتیکی و محیطی است.
- اوتیسم مجازی نتیجه‌ی تعاملات محدود اجتماعی و استفاده بیش از حد از صفحات دیجیتال است.
- قابلیت بهبود:
- علائم اوتیسم مجازی معمولاً با کاهش مصرف رسانه‌های دیجیتال و افزایش ارتباطات اجتماعی بهبود می‌یابند.
- اوتیسم واقعی به یک رویکرد درمانی چندجانبه نیاز دارد و علائم آن در طول زندگی ادامه دارد.
- الگوی رفتاری:
- کودکان مبتلا به اوتیسم مجازی پس از مدتی بهبود پیدا می‌کنند.
- کودکان با اوتیسم واقعی معمولاً علائم پایدارتری دارند و به مداخلات تخصصی نیاز دارند.
علائم اوتیسم مجازی
کودکان مبتلا به اوتیسم مجازی علائمی از قبیل:
- کاهش توانایی در برقراری ارتباط چشمی
- کاهش تعاملات اجتماعی
- مشکلات گفتاری و تاخیر در زبان آموزی
- عدم توجه به محیط اطراف
- رفتارهای تکراری یا کلیشه‌ای
- وابستگی بیش از حد به دستگاه‌های دیجیتال را نشان می‌دهند.
علل اوتیسم مجازی
- قرارگیری طولانی مدت در معرض صفحات نمایش: کودکان نیاز به تعامل واقعی و تجارب لمسی دارند. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض وسایل دیجیتال باعث کاهش این تجربیات می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص به مقاله “چگونه تماشای صفحه نمایش بر رشد گفتار و زبان کودک تأثیر می گذارد؟” مراجعه فرمایید.
- کاهش تعامل والدین با کودک: در خانواده‌هایی که زمان زیادی را صرف استفاده از رسانه‌های دیجیتال می‌کنند، کودکان فرصت کمتری برای یادگیری مهارت‌های اجتماعی دارند.
- کمبود بازی‌های فیزیکی: بازی‌های تعاملی نقش مهمی در رشد ذهنی و ارتباطی کودکان دارند. حذف این بازی‌ها و جایگزینی آن‌ها با سرگرمی‌های دیجیتالی، روند رشد طبیعی کودک را مختل می‌کند.
روش‌های پیشگیری و درمان اوتیسم مجازی
۱. کاهش زمان استفاده از صفحات نمایش
بهتر است والدین میزان استفاده از وسایل دیجیتال را محدود کنند. توصیه می‌شود که کودکان زیر دو سال به هیچ عنوان از صفحه نمایش استفاده نکنند و کودکان ۲ تا ۵ ساله کمتر از یک ساعت در روز در معرض آن باشند.
۲. افزایش تعاملات اجتماعی
تشویق کودکان به بازی‌های گروهی، داستان‌خوانی، گفت‌وگو و فعالیت‌های اجتماعی می‌تواند به بهبود مهارت‌های ارتباطی آن‌ها کمک کند.
۳. افزایش فعالیت‌های فیزیکی
ورزش و فعالیت‌های حرکتی مانند بازی در فضای باز، دویدن، نقاشی و استفاده از ابزارهای لمسی به رشد مغزی و اجتماعی کودکان کمک می‌کند.
۴. حضور فعال والدین
والدین باید به جای استفاده از ابزارهای دیجیتال به‌عنوان پرستار کودک، با فرزندان خود ارتباط مستقیم برقرار کنند و آن‌ها را در فعالیت‌های خانوادگی مشارکت دهند.
نقش مراکز دکتر حسینی سیانکی در درمان اوتیسم
مراکز تخصصی دکتر حسینی سیانکی (مرکز اوتیسم غرب تهران و مرکز اوتیسم شرق تهران) با برخورداری از تیمی مجرب از متخصصان گفتاردرمانی، کاردرمانی و روانشناسی، نقش مهمی در ارزیابی و درمان کودکان مبتلا به اوتیسم مجازی ایفا می‌کنند. این مراکز با استفاده از برنامه‌های تخصصی و روش‌های درمانی مبتنی بر تعامل اجتماعی، به کاهش علائم این اختلال و بهبود کیفیت زندگی کودکان کمک می‌کنند. همچنین، با ارائه آموزش‌های لازم به والدین، راهکارهای عملی برای کاهش وابستگی به وسایل دیجیتال و تقویت مهارت‌های اجتماعی کودکان ارائه می‌شود.
نتیجه‌گیری
اوتیسم مجازی یک پدیده‌ی جدید و نگران کننده در دنیای دیجیتال امروزی است که به دلیل قرارگیری بیش از حد کودکان در معرض وسایل الکترونیکی ایجاد می‌شود. با این حال، با کاهش زمان استفاده از صفحات نمایش، افزایش تعاملات اجتماعی و بهره‌گیری از برنامه‌های درمانی مناسب، می‌توان از بروز این مشکل جلوگیری کرد یا علائم آن را کاهش داد. مرکز تخصصی درمان اوتیسم تحت نظر دکتر حسینی سیانکی با ارائه‌ی خدمات حرفه‌ای در حوزه‌ی درمان اوتیسم، می‌توانند به خانواده‌ها در مدیریت این چالش کمک کنند.